Χριστίνα Γ. Φλόκα, μέλος του ΔΣ της Φ.Ε.Ε.
Επιδημίες και κλιματική αλλαγή

…..Ένα πρωί είδε από το παράθυρό του μια αλεπού. Της χτύπησε το τζάμι κι η αλεπού σταμάτησε και κοίταξε για μια στιγμή τον Βικ σαν να έλεγε, Ναι;και μετά συνέχισε ήρεμα τον δρόμο πίσω της. Ο Βικ έχει την εντύπωση ότι τα άγρια ζώα της Αγγλίας άρχισαν να εγκλιματίζονται στους δρόμους. Μετακομίζουν από την εξοχή στην πόλη,  όπου η ζωή είναι πιο εύκολη,  δεν υπάρχουν παγίδες,  φυτοφάρμακα και κυνηγοί αλλά αφθονούν, καλά εφοδιασμένοι σκουπιδοτενεκέδες και νοικοκυρές που πετάνε τα αποφάγια στον κήπο,  στήνοντας κανονικά ”συσσίτια” απόρων ζώων. Η φύση έχει βγει στη ζητιανιά.

 Ντέηβιντ Λοτζ

  Η φύση, και ειδικότερα η άγρια φύση ”γιορτάζεται” κάθε χρόνο στις 3 Μαρτίου

για να ευαισθητοποιηθούμε και να συνειδητοποιήσουμε την τεράστια σημασία της στη ζωή μας. Σήμερα, έναν χρόνο μετά την εμφάνιση της πανδημίας COVID-19, τον Μάρτιο του 2020, οι επιστήμονες θεωρούν ότι η ζωονόσος αυτή, όπως και άλλες, συνδέεται με την κλιματική αλλαγή.

   Πριν προχωρήσουμε στα επί μέρους αξίζει να σταθούμε σε κάποιους όρους διαφωτιστικούς όπως:

-Κλίμα ονομάζεται η μέση καιρική κατάσταση ή καλύτερα ο μέσος όρος μιας περιοχής που προκύπτει από τις μακροχρόνιες παρατηρήσεις των διαφόρων μετεωρολογικών στοιχείων. Το κλίμα, ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή χαρακτηρίζεται ως θερμό, ψυχρό,υγρό, ερημικό, εύκρατο, μεσογειακό.

-Μόλυνση είναι η απλή είσοδος και εναπόθεση μικροβίων σε μεγαλοοργανισμό. Ως αποίκηση θεωρείται η μόλυνση χωρίς λοίμωξη.

-Λοίμωξη [ενδογενής ή εξωγενής] είναι η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός μικροβίων στον άνθρωπο ή στα ζώα και η πρόκληση βλαβών.

-Επιδημία θεωρείται η εμφάνιση πολλών κρουσμάτων μιας ασθένειας στον ίδιο τόπο και χρόνο στους ανθρώπους ή στα ζώα [επιζωοτία]. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν είναι ίδιες όλες οι επιδημίες ούτε έχουν την ίδια δυναμική και τις επακόλουθες συνέπειες.

-Πανδημία υπάρχει όταν προσβάλλεται από μικρόβια ή ιούς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και η προσβολή εξαπλώνεται ταχύτατα από τη μια χώρα στην άλλη ή σε όλον τον κόσμο.

-Ενδημία είναι η εμφάνιση ενός μικρού αριθμού κρουσμάτων μιας ασθένειας σε έναν τόπο σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.

   Στον αιώνα μας, η κλιματική αλλαγή απειλεί τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τα οικοσυστήματα  από  τη Σιβηρία και την  Αρκτική μέχρι τους κοραλλιογενείς υφάλους και τα δάση του Αμαζονίου. Προκύπτει από την υπερθέρμανση του πλανήτη εξαιτίας κυρίως της ανθρώπινης δραστηριότητας με τη δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου. Η μέση θερμοκρασία της γης σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή αυξήθηκε κατά 1°C από τα αέρια :διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου και από τους υδρατμούς. Μικρές αλλαγές της θερμοκρασίας του πλανήτη προκαλούν κλιματική αλλαγή. Το φαινόμενο της υπερθέρμανσης παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου, όταν διαδόθηκε η χρήση των ορυκτών καυσίμων και των παραγώγων του πετρελαίου [πλαστικά, λιπάσματα, φάρμακα].

   Η φύση έχει την ικανότητα, μέχρις ενός ορίου, να διατηρεί την ισορροπία ανάμεσα στο διοξείδιο που εκλύεται και σ’ αυτό  που απορροφάται. Όταν η κρίσιμη αυτή σχέση διαταραχθεί μία αλυσίδα φαινομένων -ακραία πολλές φορές-παρατηρείται με δυσάρεστες συνέπειες στα έμβια όντα. Παρατηρούνται παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας , συνεχείς βροχοπτώσεις και πλημμυρικά φαινόμενα τα οποία καταστρέφουν τα δίκτυα ύδρευσης. Η ξηρασία φτωχαίνει το έδαφος, μειώνεται η αγροτική παραγωγή με συνεπακόλουθο τον λιμό, την καχεξία του πληθυσμού, την κακή υγεία . Άνθρωποι αλλά και ζώα με υποβαθμισμένη υγεία λόγω εξωτερικών συνθηκών [μόλυνση του περιβάλλοντος], κακής διαβίωσης και χρόνιου υποσιτισμού είναι πιο ευάλωτοι στις λοιμώξεις. Η καταστροφή των δικτύων ύδρευσης κάνει ευκολότερη τη μετάδοση νοσημάτων μέσω του νερού,

το οποίο μολύνεται εύκολα, προκαλεί πολέμους και εξαντλείται σχετικά γρήγορα. Οι πληθυσμοί μεταναστεύουν βίαια. Οι επιδημίες ελλοχεύουν.

   Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη ,λόγω της κλιματικής αλλαγής ,και η αύξηση της ρύπανσης του ατμοσφαιρικού αέρα συμβάλλουν τόσο στην εμφάνιση των επιδημιών όσο και στην εξάπλωσή τους. Τα περισσότερα βακτήρια και οι ξενιστές των παθογόνων μικροοργανισμών αναπαράγονται ταχύτερα σε υψηλότερες θερμοκρασίες. Οι επιστήμονες ενοχοποιούν π.χ.αυτό το γεγονός σχετικά με την αύξηση των κρουσμάτων ελονοσίας προς τα βόρεια και τα ορεινά διαμερίσματα του πλανήτη και το ίδιο ισχύει  για τον δάγκειο πυρετό. Επίσης, η αύξηση της θερμοκρασίας ,εκτός από την τήξη των πάγων η οποία οδηγεί στη μεταβολή της στάθμης της θάλασσας και στην αχρήστευση των λιμανιών, προκαλεί τον πολλαπλασιασμό ορισμένων ειδών πλαγκτόν. Αυτά παράγουν βιοτοξίνες που είναι θρεπτικό υλικό για το δονάκιο της χολέρας.

   Μπορεί στην εμφάνιση μιας επιδημίας να συμβάλλει η κλιματική αλλαγή στην αντιμετώπισή της όμως μεγάλο ρόλο παίζει η οργάνωση μιας κοινωνίας, οι θεσμοί και η οικονομική κατάσταση. Εύλογα γεννιέται επιτακτικό το ερώτημα τι κάνουμε; Πρώτα -πρώτα κατανοούμε το πρόβλημα και τις αιτίες του. Κατανοούμε τους καινούργιες ορολογίες που μας κατακλύζουν:περιβαλλοντικό αποτύπωμα, απολιγνιτοποίηση, μεταφορά ρύπων, υδραυλική ρωγμάτωση [frac-king] αειφόρος ανάπτυξη, κυκλική οικονομία, βιοαποικοδόμηση κ.ά.

   Υπάρχει πληθώρα προτάσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής όπως:

-να επιστραφούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις στην άγρια φύση ώστε οι ζωονόσοι να ελέγχουν. Το επισιτιστικό πρόβλημα που θα προκύψει απαιτεί σύγχρονες μεθόδους βελτίωσης της στρεμματικής απόδοσης για να μην υπάρξει σιτοδεία.

-ανακύκλωση του νερού, των πρώτων υλών [γυαλί, μαλλί, μέταλλα, βαμβάκι, χαρτί].

-εξοικονόμηση ηλεκτρικής  ενέργειας, αξιοποίηση ηλιακής και αιολικής ενέργειας, αλλαγή στη  χρήση των ορυκτών καυσίμων.

-Ανάπτυξη τεχνολογικών μεθόδων που παγιδεύουν το διοξείδιο του άνθρακα.

-περιορισμός της κατανάλωσης γενικά και ειδικά του κρέατος.

  Ένα αισιόδοξο μήνυμα έρχεται από τη ”μόδα”, μια ισχυρή βιομηχανία με τεράστιο τζίρο και μεγάλη  επίδραση στις  καταναλωτικές συνήθειες των ανθρώπων. Παρατηρείται μια στροφή προς την ”ηθική ή πράσινη”μόδα η οποία δίνει προτεραιότητα στη βιωσιμότητα του πλανήτη. Ήδη, από τη δεκαετία του ’70 φάνηκε το πρόβλημα της μόλυνσης από τη βιομηχανική παραγωγή των ρούχων. Η ”γρήγορη” μόδα που γέμιζε σχεδόν ανά δίμηνο τις χωματερές με άχρηστα, φτηνά ρούχα κατασκευασμένα σε τρίτες χώρες κινητοποίησε τον κόσμο της μόδας. Άρχισαν να προτείνονται υλικά φιλικά προς το περιβάλλον [μετάξι, μαλλί, βαμβάκι, δέρμα] καθώς και μέθοδοι επεξεργασίας των υφασμάτων, με σκοπό τη μειωμένη κατανάλωση νερού στο πετροπλύσιμο των τζιν, την οικολογική χρήση χρωμάτων από φυτά και φρούτα και γενικά την παραγωγή μακρόβιων προïόντων.

  Όσον αφορά στα καλλυντικά, ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στις βαφές μαλλιών οι

οποίες μολύνουν πολύ το περιβάλλον ,στις λακ εφόσον περιέχουν  ως προωθητικό φθοριο-χλωριωμένους υδρογονάνθρακες και στα αντιηλιακά διότι προκαλούν ευτροφισμό.

   Οι παραπάνω προτάσεις αποτελούν ένα μέρος εκείνων των προτάσεων, γενικών και εξειδικευμένων, που αναφέρονται τόσο στην ελληνόγλωσση όσο και στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία.

   Η συνθήκη του Ρίο ντε Τζανέιρο, το πρωτόκολλο του Κιότο και η συμφωνία του Παρισιού ορίζουν το πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος. Το 2001, με την αναθεώρηση του ελληνικού συντάγματος συμπληρώθηκε το άρθρο 24 για την προστασία του περιβάλλοντος. Το περιβάλλον αναγνωρίζεται ως θεμελιώδες και αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της αναπτυξιακής διαδικασίας.

  Η επιβίωση του ανθρώπου εξαρτάται από το πόσο καλά και πόσο γρήγορα μπορεί να προσαρμοστεί, αναθεωρώντας τις ιδέες του, τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές δομές του. Χρειάζεται να εννοήσει ότι η ιστορία δεν γράφεται στις πρωτεύουσες του κόσμου αλλά στα επιστημονικά εργαστήρια, ότι η κατάρτιση ενός παγκόσμιου οικολογικού σχεδίου από συνειδητοποιημένους πολίτες δίνει ελπίδα στους ανθρώπους που υποφέρουν από τις επιδημίες διαχρονικά.

 Το 1865, η φοβερή επιδημία της χολέρας που έπληξε την Ευρώπη,  έγινε το θέμα στο αριστουργηματικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη ”Βαρδιάνος στα σπόρκα”[φύλακας στα μολυσμένα από το δονάκιο καράβια]. Η ιστορία της γριά-Σκεύως της Γιαλινίτσας που μεταμφιέζεται σε άντρα για να ξεγελάσει τους υγειονομικούς και να επισκεφθεί στην καραντίνα τον άρρωστο από χολέρα γιο της ναύτη, τον Σταύρο, δίνει τη διάσταση της δραματικής κατάστασης των αρρώστων, κατάστασης αναλογικά όμοιας σήμερα , εξαιτίας της COVID-19. Αξίζει να την θυμηθούμε και να προβληματιστούμε.

Βιβλιογραφία

1.Ντέηβιντ Λοτζ, Ούτε γάτα ούτε ζημιά, BELL, Αθήνα 1198

2.Υγιεινή Μικροβιολογία, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα

3.Μαθήματα Μικροβιολογίας, Ascent, Αθήνα 1992

4.Η κλιματική αλλαγή, Ημερολόγιο Ε.Γ.Ε.,Αθήνα 2020

5.Albert Szent-Gyorgyi, Ο τρελός πίθηκος, Ρόμβος, Αθήνα 1971

6.Matt Ridley, Ρεαλιστική αισιοδοξία, Παν.Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2017

7.Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Βαρσιάνος στα σπόρκα, Εστία, Αθήνα 1999

Χριστίνα Γ. Φλόκα