Ο ΛΟΙΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ 430 – 427 π.Χ. & Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΥΠΟ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ ΤΟΥ ΚΩΟΥ

Κ. Σταθόπουλος MSC

Φαρμακοποιός – Ερευνητής

Στο δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου κατά το θέρος και σχεδόν ταυτόχρονα με την είσοδο των Λακεδαιμονίων στην Αττική, υπό την αρχηγία του Βασιλέως Αρχίδαμου, όπως περιγράφεται από τον Θουκυδίδη κατά μετάφραση Ελ. Βενιζέλου, ενέσκηψε για πρώτη φορά στην Αθήνα Λοιμός θανατηφόρος που ποτέ άλλοτε δεν εμνημονεύετο, Λοιμώδης νόσος τέτοιας εκτάσεως διότι ούτε γιατροί που αγνοούσαν την φύση της ασθένειας και επεχείρουν, δια πρώτη φορά να την θεραπεύσουν αλλ’ απεθνήσκουν οι ίδιοι όταν έρχονταν σε επαφή με την νόσο, και ούτε καμιά άλλη ανθρώπινη τέχνη μπορούσε να βοηθήσει.

Αυτά αναφέρονται από τον πατέρα της Ιστορία Θουκυδίδη ο οποίος προσβληθείς υπό την νόσο, και ευτυχώς εθεραπεύθη, και έτσι έχουμε την περιγραφή της νόσου κατά αριστοτεχνικό τρόπο.

Πολλοί υποστήριζαν και υποστηρίζουν ότι ο λοιμός ανήκει στην κατηγορία των ιών οι οποίοι μετελάχθησαν ή εξέλειπαν, ώστε σήμερα ο ίδιος ιός να μην υπάρχει.

Άλλοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι επρόκειτο περί ευλογιάς, πανώλης, οστρακιάς, μηνιγγίτιδας, κίτρινου πυρετού, πανδημικής γρίπης, δάγκειο, εργοτισμού [προσβολή με τον μύκητα ερυσιβώδους όλυρας (claviceps purpurea), που απεδόθη σε δολιοφθορά των Σπαρτιατών].

Απάντηση σ’ αυτό το μεγάλο ερώτημα έδωσε μετά από 2.500 χρόνια η Ελληνική σύγχρονη Επιστήμη.

Η Επιστημονική τεκμηρίωση της αιτίας του λοιμού της Αθήνας εξασφαλίστηκε από το αρχαιολογικό υλικό της ανασκαφής 1994-95 υπό την εποπτεία της Αρχαιολόγου Έφης Μπαζιοπούλου στην περιοχή του αρχαίου νεκροταφείου Αθηνών στον Κεραμικό, όπου ανακαλύφθηκε ομαδικός τάφος 150 ατόμων που χρονολογήθηκε μεταξύ 430 – 426 π.Χ. Τα σώματα ήσαν στοιβαγμένα κατά σωρούς γεγονός που υποδηλώνει ότι θάφτηκαν βιαστικά και χωρίς την φροντίδα όπως επέβαλε ο σεβασμός των Αρχαίων Ελλήνων στους νεκρούς. Δηλ. επρόκειτο για θύματα του λοιμού της Αθήνας.

Στην σχετική μελέτη του Δ/ρος Μανώλη Παπαγρηγοράκη και της ομάδας του αποτελούμενης από τον Γενετιστή Χρήστο Γιαπιτζάκη, τον Ορθοδοντικό Φίλιππο Συνοδινό και την Αρχαιολόγο Έφης Μπαζιοπούλου – Βαλαβάνη (η μελέτη δημοσιεύτηκε στην Ιατρική Επιθεώρηση International Journal of Infections Diseases).

Στη μελέτη λοιπόν χρησιμοποιήθηκαν δόντια από τρεις διαφορετικούς σκελετούς από τον ομαδικό τάφο του Κεραμικού. Η επιλογή του υλικού έγινε επειδή έχει αποδειχθεί ότι μετά θάνατο τα δόντια διατηρούνται ακέραια για μεγάλο χρονικό διάστημα διατηρώντας το περιεχόμενό τους, τον πολφό, στεγανό και ανεπηρέαστο από εξωτερικές επιμολύνσεις.

Συνεπώς η ανάλυση του DNA του πολφού δοντιών δύναται να οδηγήσει σε αναδρομική διάγνωση, ακόμη και αρχαίων μολυσματικών ασθενειών υπό την προϋπόθεση ότι συνοδεύεται από μικροβιαιμία.

Όθεν ο μικροβιακός παράγων που κυκλοφορεί στο αίμα άρα και στο εσωτερικό του δοντιού τον πολφό μετά την νέκρωση παγιδεύεται και μουμιοποιείται.

Με την χρήση σύγχρονων εργαστηριακών μεθόδων στο εργαστήρι της Ιατρικής Σχολής, Μοριακής Νευροβιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών και με την μέθοδο του DNA που βρέθηκε στον πολφό των δοντιών, διαπιστώθηκε ότι το μικρόβιο Salmonella Enterica Typhi είναι υπεύθυνο για την εκδήλωση του Τυφοειδούς Πυρετού.

Συνάγεται το αποτέλεσμα ότι ο Τυφοειδές Πυρετός ήταν η αιτία του Λοιμού της Αθήνας.

Πράγμα που συμφωνεί με πολλά από τα κλινικά χαρακτηριστικά του Λοιμού όπως περιγράφονται από τον Θουκυδίδη.

Περιγράφει λοιπόν ο Θουκυδίδης το γεγονός λέγοντας:

Αλλά εγώ που ο ίδιος έπαθα από την νόσο και με τα ίδια μου τα μάτια είδα άλλους πάσχοντας. Θα εκθέσω την πραγματική πορεία και θα περιγράψω τα συμπτώματα, η ακριβής παρατήρηση των οποίων θα επιστρέψει ασφαλέστερα στο καθένα που θα ήθελε να τα σπουδάσει επιμελώς να κάμει την διάγνωσή της αν ποτέ ήθελε και πάλιν ενσκήψει.

To έτος τωόντι εκείνο, κατά κοινήν ομολογίαν, έτυχε μέχρι της στιγμής της εισβολής της νόσου να είναι κατ’ εξοχήν απηλλαγμένον από αλλάς ασθενείας. Εάν όμως κανείς υπέφερεν τυχόν προηγουμένως από καμμίαν άλλην ασθένειαν, όλαι κατέληγαν εις αυτήν. Όσοι εξ άλλου ήσαν ως τότε υγιείς, χωρίς καμμίαν φανεράν αιτίαν προσεβάλλοντο αιφνιδίως από πονοκέφαλον με ισχυρόν πυρετόν και ερυθήματα και φλόγωσιν των οφθαλμών και το εσωτερικόν του στόματος, ο φάρυγξ και η γλώσσα εγίνοντο ευθύς αιματώδη και η εκπνοή ήτο αφύσικος και δυσώδης. Κατόπιν των φαινομένων αυτών, επηκολούθουν πταρνισμοί και βραχνάδα και μετ’ ολίγον το κακόν κατέβαινεν εις το στήθος, συνοδευόμενον από ισχυρόν βήχα. Και όταν προσέβαλλε τον στόμαχον, επροκάλει ναυτίαν και ταύτην επηκολούθουν, με μεγάλην μάλιστα ταλαιπωρίαν, εμετοί χολής, όσοι περιγράφονται υπό των ιατρών. Και εις άλλους μεν αμέσως, εις άλλους δε πολύ βραδύτερον, παρουσιάζετο τάσις προς έμετον ατελεσφόρητος, προκαλούσα ισχυρόν σπασμόν, ο όποιος εις άλλους μεν κατέπαυεν, εις άλλους δε εξηκολούθει επί πολύ. Το σώμα εξωτερικώς δεν παρουσιάζετο πολύ θερμόν εις την αφήν, ούτε ήτο ωχρόν, αλλ’ υπέρυθρον, πελιδνόν, έχον εξανθήματα μικρών φλυκταινών και ελκών. Εσωτερικώς όμως εθερμαίνετο τόσον πολύ, ώστε οι ασθενείς δεν ηνείχοντο ούτε τα ελαφρότερα ενδύματα ή σινδόνια και επέμεναν να είναι γυμνοί και μεγίστην ησθάνοντο ευχαρίστησιν αν ημπορούσαν να ριφθούν εντός ψυχρού ύδατος. Πολλοί δε πράγματι, οι οποίοι είχαν μείνει ανεπιτήρητοι, ερρίφθησαν εις δεξαμενάς, διότι κατετρύχοντο από δίψαν άσβεστον, αφού και το πολύ και το ολίγον ποτόν εις ουδέν ωφέλει. Και η αδυναμία του ν’ αναπαυθούν καθώς και η αϋπνία, τους εβασάνιζαν διαρκώς. Και το σώμα, εφόσον η νόσος ήτο εις την ακμήν της, δεν κατεβάλλετο, αλλ’ αντείχε καταπληκτικώς εις την ταλαιπωρίαν, ώστε η απέθνηκαν οι πλείστοι την εβδόμην ή ενάτην ημέραν εκ του εσωτερικού πυρετού, πριν εξαντληθούν εντελώς αι δυνάμεις των ή εάν διέφευγαν την κρίσιν, η νόσος κατήρχετο περαιτέρω εις την κοιλίαν και επροκάλει ισχυράν έλκωσιν και συγχρόνως επήρχετο ισχυρά διάρροια, ούτως ώστε κατά το μεταγενέστερον τούτο στάδιον, οι πολλοί απέθνησκαν από εξάντλησιν. Διότι το νόσημα, αφού ήρχιζεν από την κεφαλήν, όπου το πρώτον εγκαθίστατο, εξετείνετο βαθμηδόν έφ’ όλου τουσώματος και αν κανείς ήθελε διαφύγη τον θάνατον, προσέβαλλε τα άκρα, όπου άφηνε τα ίχνη του. Καθόσον το νόσημα προσέβαλλε και τα αιδοία και τα άκρα των χειρών και ποδών και πολλοί χάνοντες αυτά εσώζοντο μερικοί μάλιστα έχαναν και τους οφθαλμούς. Άλλοι πάλιν ευθύς μετά την θεραπείαν, είχον γενικήν αμνησίαν και δεν εγνώριζαν ούτε εαυτούς, ούτε τους οικείους των.

Η νόσος διήρκησε συνολικά περίπου 2,5 έτη με ενδιάμεσες διακοπές και εξάρσεις στο διάστημα μεταξύ 430 – 427 π.Χ.

Πώς αντιμετωπίστηκε η νόσος;

Πολλοί συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ο Περικλής κάλεσε τον Ιπποκράτη και μάλιστα τον υποδέχτηκε στον Πειραιά με την Ασπασία.

Δεν είναι απαραίτητο προκειμένου ν’ αντιμετωπίσεις μια ασθένεια να γνωρίζεις την αιτία που την προκαλεί, όπως επίσης δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζεις πως δρα ένα φάρμακο που θα χορηγήσεις.

Ακόμη και ο ίδιος ο Fleming δεν γνώριζε πως θα δράσει αυτό που ονόμασε πενικιλίνη. Μια παρατήρηση έκανα και η τύχη βοήθησε τόνισε στην ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πώς οι μύκητες κατέστρεφαν τις μικροβιολογικές καλλιέργειες στα τρυβλία του, δηλ. τα βακτήρια και χρησιμοποίησε τους μύκητες να καταστρέψει τα βακτήρια, όλα τ’ άλλα, δηλ. δράση χημικός τύπος φαρμακοκινητική κ.λπ. προέκυψαν μετά με συνεργασία συνεργατών του.

Ο Fleming χρησιμοποίησε τους μύκητες (penicillium notatum) για να εξουδετερώσει, καταπολεμήσει τα βακτήρια, όπως και ο Ιπποκράτης χρησιμοποίησε τον καπνό (φορμαλδεΰδη) για να απολυμάνει το περιβάλλον, σπίτια και να καταπολεμήσει τον λοιμό.

Η παράδοση θέλει τον Ιπποκράτη παρόντα στο λοιμό ήταν τότε 30 ετών (γεν. 460 π.Χ.) είχε έλθει σε σύγκρουση με το Ιερατείο της Κω και της Κνίδου αφού όπως αναφέρει ο Γαληνός: «Ο Ιπποκράτης την τέχνη εις επιστήμη ανήγαγεν».

Πιστεύει ότι οι αιτίες των νόσων βρίσκονται στο περιβάλλον ή και στον ίδιο τον άνθρωπο, όπου ανήκει ο ίδιος ο άνθρωπος δηλ. στο περιβάλλον. Δεν πιστεύει στην Θεόθεν νόσον, δεν πιστεύει στην θεϊκή παρέμβαση για την ίαση αλλά γνώση και εμπειρία απαιτείται τονίζει. Μετά από αυτά φυσικό ήταν να έλθει σε σύγκρουση με το Ιερατείο της Κω. Προσκλήθηκε λοιπόν και συνέβαλλε στην αντιμετώπιση του Λοιμού των Αθηνών.

Ήταν τότε 30 ετών (γεν. 460 π.Χ.) και για τον λόγο αυτό οι Αθηναίοι τον στεφάνωσαν με χρυσό στέφανο.

Στηρίχθηκε λοιπόν ο Ιπποκράτης για την αντιμετώπιση του Λοιμού στην παράδοση αλλά φυσικά και στην παρατήρηση. Γνώριζε την επίδραση της φωτιάς και του καπνού στην συντήρηση των τροφίμων μέχρι και σήμερα συντηρούμε δηλ. καταστρέφουμε τα μικρόβια στα τρόφιμα, καπνίζουμε τα λουκάνικα, τα κρέατα, τις ρέγκες κ.λπ.

Χωρίς να γνωρίζει την φύση του Λοιμού αλλά ούτε και τον τρόπο που δρα ο καπνός, διατάσσει τους Αθηναίους να βγάλουν τα έπιπλα, ρούχα κ.λπ. έξω από τα σπίτια και ν’ ανάψουν φωτιά, ρίχνοντας και χλωρά κλαριά, που προκαλούν πολύ καπνό ώστε ο καπνός να εισέρχεται στο εσωτερικό των σπιτιών.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι κατά την ατελή καύση του ξύλου παράγεται αέριος φορμαλδεΰδη που χρησιμοποιείται ως απολυμαντικό και αντισηπτικό.

Η αντισηπτική της ενέργεια οφείλετε στην ιδιότητά της να πήζει το λεύκωμα εντός του κυττάρου και επομένως προκαλεί τον θάνατο. (Βλέπε Οργανική Χημεία Γ. Βάρβογλη, έκδοση 1974, σελ. 138).

Ο Καθηγητής Αγιοντάντης στο βιβλίο του Τοξικολογία, έκδοση 1973 Παρισιάνου, υποστηρίζει ότι η φορμαλδεΰδη αντιδρά χημικώς με τις βιολογικές δραστικές ουσίες π.χ. πρωτεΐνες εντός του κυττάρου οργανισμού ή μικροβίου και προκαλεί ανάπτυξη της λειτουργίας του κυττάρου.

Όλοι οι γιατροί γνωρίζουν ή χρησιμοποιούν τη φορμόλη, είναι υδατικό διάλυμα 40% φορμαλδεΰδης, για την συντήρηση εντός φιαλών, εμβρύων και διαφόρων οργάνων ανθρωπίνων ή ζώων, καθώς και για την ταρίχευση αυτών.

Photo penicillium notatum

Τύπος penicillin

Τύπος φορμαλδεΰδης

Φωτογραφία Ιπποκράτης

Γέννηση: 460 π.Χ., Κως

Απεβίωσε: 377 π.Χ., Λάρισα

Φωτογραφία Φλέμινγκ

Γέννηση: 6 Αυγούστου 1881, East Ayrshire

Απεβίωσε: 1955, Λονδίνο