ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ – ΔΩΡΗΤΕΣ ΟΡΓΑΝΩΝ (23 ΜΑΪΟΥ 2009, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ, ΣΥΡΟΣ)

Ν. Βλασσόπουλος

Φαρμακοποιός, πρόεδρος της Φ.Ε.Ε

Πολλοί είναι οι παράγοντες που λειτουργούν ως φρένο στο σύνθημα που θέλει να βγάλει ο ΕΟΜ προς τα έξω και που είναι «Εσύ πόσες ζωές έσωσες σήμερα;» Παραδείγματος χάρη, η ιδέα του διαμελισμού ή του ακρωτηριασμού λειτουργεί αρνητικά στην ιδέα της δωρεάς. Το Δεκέμβριο του 2008, ο ΕΟΜ εξέδωσε δελτίο τύπου, στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρει: “Στα σημαντικά γεγονότα της χρονιάς που πέρασε ο ΕΟΜ συνυπολογίζει με ιδιαίτερο σεβασμό και το περιστατικό της Δωρεάς Οργάνων από τον 20χρονο Αυστραλό Ντουζόν Ζάμιτ, που το γενναίο παράδειγμα της οικογένειάς του ευαισθητοποίησε σημαντικά την Ελληνική κοινωνία, δίνοντας το μήνυμα ότι ο θεσμός της Δωρεάς Οργάνων αποτελεί την ύψιστη μορφή αλτρουισμού”. 

Αλτρουισμός: ορισμός στην ηθική – Μια θεωρία συμπεριφοράς που θεωρεί το καλό των άλλων τελικό σκοπό της ηθικής πράξης. Οι περισσότεροι αλτρουιστές έχουν συμφωνήσει ότι κάποιος που ενεργεί ηθικά έχει υποχρέωση να φροντίζει για την ηδονή και την ανακούφιση του πόνου των άλλων ανθρώπων. Στην ελληνική κοινωνία, η έννοια του αλτρουισμού είναι οικογενειοκεντρική, περιορίζεται στην οικογένεια και δύσκολα βγαίνει εκτός. Στατιστικά πάντα, ακόμα περισσότερο στις δωρεές οργάνων εν ζωή διαδραματίζουν οι μητέρες πρωτεύοντα ρόλο. Υπάρχουν όμως και επικριτές του αλτρουισμού, οι οποίοι θέτουν το ερώτημα: γιατί, αν κανένας δεν έχει την ηθική υποχρέωση να εξασφαλίσει τη δική του ευτυχία, οποιοσδήποτε άλλος θα έχει την υποχρέωση να την εξασφαλίσει για λογαριασμό του;

Η ζωή έχει άπειρες δυνατότητες. Ο θάνατος και η αναπηρία όμως τις αφήνει ανεκμετάλλευτες. Π.χ. ένας επιστήμονας που πεθαίνει πρόωρα δε θα μπορέσει να ωφελήσει πια με την έρευνά του την ανθρωπότητα. Ένας καλλιτέχνης δε θα δημιουργήσει έργα. Ένας οικογενειάρχης δε θα μπορέσει να βρίσκεται κοντά στα παιδιά του. Κανένας δηλαδή δεν περνά από αυτόν τον κόσμο χωρίς να επηρεάσει και να επηρεαστεί. Κάθε δωρεά ζωής δε βοηθά μόνο τον άνθρωπο που σώζεται, αλλά επηρεάζει θετικά και τον περίγυρό του.

Ένα μεγάλο ερώτημα, που είμαι σίγουρος ότι έχει απασχολήσει κάθε άνθρωπο που βρίσκεται σ’ αυτήν την αίθουσα, είναι εάν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο. Σαφώς και υπάρχουν πολλές θεωρίες και πολλοί υποστηρικτές για την καθεμία: θρησκεία, επιστήμη κ.ά. Εμείς τα βάζουμε στην άκρη όλα αυτά και λέμε ότι ναι, χωρίς αμφιβολία υπάρχει ζωή μετά το θάνατο. Και σαφώς αναφερόμαστε στη ζωή που μπορεί να χαρίσει κάποιος σε άλλους, δωρίζοντας τα όργανά του μετά το θάνατό του.

Όταν ξεκίνησα τις σπουδές μου, θυμάμαι ότι ένας καθηγητής μας είχε επιστήσει την προσοχή ότι ένας σημαντικός αριθμός οργάνων του ανθρώπου υπάρχει σε ζεύγη. Καθένας από μας έχει δύο μάτια, δύο πνεύμονες, δύο νεφρούς, και ότι ο άνθρωπος μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ακόμα και αν ένα από αυτά τα δύο όργανα του ζεύγους πάθει βλάβη. Με τη δωρεά δηλαδή ενός νεφρού κάποιος μπορεί να χαρίσει ζωή στον διπλανό του, χωρίς να θυσιάσει την δική του.

Οι φαρμακοποιοί και οι ιατροί έχουν διπλό καθήκον απέναντι στους ανθρώπους που έρχονται κοντά μας, είτε να μας συμβουλευτούν είτε να τους ιάσουμε. Δεν πρέπει όμως να περιοριστούμε στο ελάχιστο που είναι η διάγνωση, η χορήγηση ή η συμβουλή για τη θεραπεία. Αντίθετα, στην προκειμένη περίπτωση έχουμε υποχρέωση να στοχεύουμε ψηλότερα, δηλαδή να γίνουμε κοινωνοί της ιδέας της δωρεάς οργάνων και να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις έτσι ώστε αυτή η ιδέα να μεταλαμπαδευτεί. Η προσπάθειά μας ως Φαρμακευτική Εταιρεία Ελλάδος επικεντρώνεται σε ετούτο: στην εμπέδωση κλίματος εμπιστοσύνης στο φορέα. Πιστεύουμε ότι η περιρρέουσα δυσπιστία γενικότερα πλήττει και αυτήν την προσφορά στον άνθρωπο. Κομβικό δε σημείο είναι η εμπιστοσύνη των δωρητών στο φορέα που αναλαμβάνει την υλοποίηση των μεταμοσχεύσεων. Τελειώνοντας, παραθέτω τη διαπίστωση του κοινωνιολόγου Γιώργου Πιπερόπουλου στο βιβλίο του «Καληνύχτα Ελλάδα»: «Άτομα που αγαπούν πραγματικά τη ζωή είναι εκείνα που χωρίς δισταγμό και μετά από ώριμη σκέψη προχωρούν στην πράξη της μετά θάνατον δωρεάς οργάνων του σώματός τους. Για να χαρίσει κανείς ζωή, χρειάζεται να αγαπά τη ζωή».

Θ. Μεσσήνης

Φαρμακοποιός, μέλος της Φ.Ε.Ε.

Σκηνή πρώτη

Σκηνή δεύτερη

Κάπου σ ένα μοναστήρι βαθειά μεσάνυχτα ακούγεται η προσευχή ενός γέρου μοναχού.

Σκηνή Τρίτη

Πίσω ξανά στο νοσοκομείο η μάνα δίπλα στο προσκέφαλο του γιου της. Eκείνος με βλέμμα κενό κοιτάζει έξω από το παράθυρο. Ξαφνικά η πόρτα ανοίγει.

Τα κουρασμένα ματιά του γιατρού είχαν μια ανείπωτη λάμψη χαράς. Φίλε μου βρέθηκε κατάλληλος δότης από την Ελλάδα, ένα νέο παιδί που αλλοίμονο σκοτώθηκε σε δυστύχημα, οι γονείς του συναίνεσαν αμέσως ετοιμάσου για εγχείρηση η ζωή ξαναγύρισε!

Σεβασμιωτατοι κ. δήμαρχε συναδελφισσες συνάδελφοι φίλοι μου.

Στεκομαι σήμερα μπροστά σας εγώ ο λίγος, ταπεινός ικέτης της αγάπης σας. Κοιτω βαθειά μέσα μου και τα λόγια μου ψάχνουν την καρδιά σας. Τι είναι εκείνο που θα σας σας συγκινησει; Ποια μυστική χορδή του καθενός θα αρχίσει να πάλλεται στην αιωνία κίνηση της ανθρώπινης αγάπης και προσφοράς; Πιστεύω μ’όλη την δύναμη του νου και της καρδιάς μου, ότι οι σκέψεις μου είναι ίδιες με τις δικές σας κι έχουν σαν στόχο την μετουσίωση δυο μοναδικών εννοιών για το είδος μας.

Αγαπάω συνηρημένο ρήμα εκ του άγαν και αφαω πιο απλά αγγίζω ακουμπώ αισθάνομαι. Άνθρωπος εκ του άνω και θρωσκω που σημαίνει πάνω βλέπω κινούμαι σηκώνομαι κι ανοίγω τα χεριά μου, τα μάτια μου, έτοιμος να αγκαλιάσω να δώσω να ερμηνεύσω με κάθε τρόπο την έννοια ζωή.

Το εγχείρημα είναι δύσκολο από την φύση του, αφού αμέσως πρέπει να μπει στους κανόνες και κώδικες της θρησκείας και της φιλοσοφίας όπως αυτοί υπάρχουν στο σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι. Αυτοί είναι οι δυο άξονες που σήμερα θα αναφέρω, αλλά κυρίως μέσω αυτών θα οδηγηθούμε ελπίζω, στην αποδοχή αυτής της μεγάλης πράξεως. Η δωρεά οργάνων μας ερμηνεύει ως ανώτερα όντα ικανά να αντιληφθούμε τον χώρο και τον χρόνο, αλλά κυρίως να συλλάβουμε το μέγεθος της υπόστασης μας. Αναλαμβάνω το ηθικό ρίσκο, να σας προτείνω μια άλλη διάσταση της ελευθερίας. Aυτή που πηγάζει από την δύναμη μας να διαχειριστούμε το μεγαλειώδες της ύπαρξης μας, την ιδία την ζωή. Αυτονόητο το γεγονός πως μια μεταμόσχευση δεν αποτελεί μια καθαρά ιατρική πράξη. Η συναλλαγή μεταξύ ζωης και θανάτου μας ενδύει με υπερβολική δύναμη, γεγονός που δημιουργεί τεράστια ερωτηματικά, συγκρούσεις, αμφισβητήσεις και εμπλοκή σε λεπτές έννοιες όπως ζωή-θάνατος το αυτεξούσιο της ανθρώπινης φύσης, που δεν είναι εύκολο να απαιτηθούν. Σύμφωνοι. Είμαστε όμως έτοιμοι να υπερβάλουμε χάριν των δυο συγκλονιστικών λέξεων που ανέφερα προηγουμένως αγαπάω-άνθρωπος. Νηφάλιοι, απέναντι σ’ αυτό που λεμέ μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης και διαχείριση της επί της γης, ζητάμε την βοήθεια πρώτα της θρησκείας. Οφείλω να πω την έχουμε σε μεγάλο βαθμό, αν όχι εμπράκτως τουλάχιστον σε επίπεδο ευλογιάς και συναινέσεως.

Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησιά από την εποχή του πάπα Πιου του 12ου έχει αναφερθεί θετικά, χαρακτηρίζοντας την δωρεά για μεταμόσχευση ως πράξη ευγενη, ενώ ο παπας Ιωαννης -Παύλος ο 2ος την χαρακτηρίζει υπηρεσία στην ζωή. Το Ισλάμ απαγορεύει την μεταμόσχευση και εν γένει την δωρεά οργάνων, εκτός αν αυτό αποτελεί λόγο για την σωτηρία του συνανθρώπου και δεν υφίσταται πρόβλημα αν ο δότης είναι η όχι, μωαμεθανός. Ο ινδουισμός συναινεί μέσω της μεταφυσικής ερμηνείας του «κάρμα». Ομοίως και ο Βουδισμός που θεωρεί την δωρεά, ως υψίστη πράξη γενναιοδωρίας και αλτρουισμου. Βλέπουμε εδώ ότι όλες οι μεγάλες θρησκείες επικροτούν η τείνουν να επικροτήσουν, αυτή την μεγάλη απόφαση που φέρει τον άνθρωπο ξανά στο κέντρο του φιλοσοφικού διαλογισμού.

Στην ορθόδοξη Εκκλησιά υπάρχουν δυο ερωτήματα. Είναι το σώμα κάτι δικό μας που μπορούμε να προσφέρουμε και ποια εξουσία μας δίνει επί της βιολογικής μας ζωής η αγάπη προς τον συνάνθρωπο; Νομίζω εδώ ότι η απάντηση είναι μάλλον εύκολη. Όταν όλοι μας έχουμε νοιώσει το θειο δράμα της σταυρώσεως ως την υψίστη προσφορά αγάπης του θεού μέσω του υιού του, κάθε άλλη σκέψη, στην διαρκή και αγωνιώδη μας προσπάθεια να ομοιάσουμε προς τον Κύριο, είναι περιττή. Το φωτεινό παράδειγμα υπάρχει στον σταυρό και μια εννοιολογική μεταφορά της ανάστασης, που δεν ανατρέπει την θεολογία μας, είναι η άδολη δωρεά των οργάνων μας προς τον πάσχοντα και δοκιμαζόμενο αδελφό, όποιος κι αν είναι αυτός. Αφού η συνέχεια της ζωής του αποτελεί μέσω της δωρεάς μας, ύψιστο δείγμα αγάπης, εννοίας ευρύτερης από κάθε άλλη στην ανθρώπινη φύση.

Σύμφωνα με την αγία γραφή είμαστε «αλλήλων μέλη και εν σώμα».Η πνευματική αυτή κατάκτηση οδηγεί ως προέκταση στην λογική πρόταση «ότι τα πάντα είναι κοινά». Κάτι που σημαίνει ότι οφείλουμε και μπορούμε να εκχωρούμε το σώμα μας στους εν Χριστώ αδελφούς.

Το δεύτερο ερώτημα που θέτει η εκκλησιά μας αφορά στο τι είναι θάνατος και πως αυτός ορίζεται. Γνωρίζουμε τον δισταγμό της και την σιωπή αφού το μεγα θέμα είναι θεολογικό μυστήριο που χρήζει πολλαπλών εξηγήσεων και άλλων τόσων ερωτημάτων χωρίς απαντήσεις. Και μόνο όμως το γεγονός ότι αποδέχεται τον εγκεφαλικό θάνατο, μέσω της επιστημονικής διαγνώσεως και εξ αυτού, έστω και σιωπηρά συναινεί στην μεταμόσχευση και κατ’ επέκταση στην δωρεά οργάνων, μας κάνει αισιόδοξους ότι στο μέλλον θα είναι ενεργός στην μέγιστη αυτή προσπάθεια. Είμαι ο έσχατος που θα μπορούσε να υποδείξει στους πατέρας της εκκλησίας που με την σοφία τους προσεγγίζουν την ανθρώπινη φύση τι είναι σωστό. Θεωρώ όμως στον 21ον αιώνα ότι η αποδοχή της θέσεως τουλάχιστον του ορισμού του θανάτου από την επιστήμη είναι αξιόλογο εφαλτήριο συστηματικής συζήτησης ίνα πληρωθεί το υπό του αποστόλου Παύλου ρηθέν. «Αγάπη δε μη έχω κύμβαλο αλαλάζον.»Ιδού λοιπόν εμείς στο μακρύ ταξίδι της ζωής βάζουμε στις αποσκευές την πολύτιμη θρησκευτική μαρτυρία.

Χρειαζόμαστε όμως σαν τον Οδυσσέα να ψάξουμε και για κάτι διαφορετικό. Το δρόμο προς την δική μας Ιθάκη την αυτογνωσία. Καίρια προϋπόθεση ώστε η πράξη της δωρεάς να ξεκινά από μας και η ανάκλαση της αξίας της να επιστρέφει σ’εμάς. «Η φιλοσοφία είναι η αγωγή του θανάτου» κατά τον μεγάλο Κικερωνα κι εμείς καλούμαστε να μάθουμε ποιοι είμαστε μέσα στον σύγχρονο κόσμο. Έχει επικρατήσει ευρέως η άποψη «έχεις χρήματα»αγοράζεις τα πάντα. Είναι όμως έτσι στ΄ αλήθεια; Τότε ποια ψυχή σηκώνει το βάρος ενός φόνου για την εμπορία οργάνων; Οι ισχυροί μόνο στο χρήμα σβήνουν κι αυτοί όπως ο κάθε θνητός. Το κομμάτι γης που αναλογεί στο τέλος στον καθένα από μας δεν διαφέρει παρά λίγα τετραγωνικά χώμα. Μας καλύπτει άλλωστε όλους λίγο πολύ και έχουμε αναφωνήσει την ρήση του μεγάλου Σολομωντα. «Ματαιοτης ματαιοτήτων τα πάντα ματαιοτης». Ε λοιπόν σας λέω ότι στο τέλος του ταξιδιού δεν χρειαζόμαστε άχρηστα πράγματα στις αποσκευές μας ίσως μόνο μια σημείωση. «Αφήνω σαν συνέχεια της ζωης, ότι ο αδελφός μου χρειάζεται για να ζήσει». Υπέρτατη στιγμή ανθρώπινης ευφυΐας καλοσύνης γενναιοδωρίας αναγνώρισης.

Ας σκεφτούμε μαζί πόσες αποφάσεις μας καθορίστηκαν από την κοινωνία χωρίς πολλές φορές να μπορούμε να εκφράσουμε συναισθήματα η αντιρρήσεις που πηγάζουν από την βαθύτερη γνώση του εαυτού μας. Ίσως πολλοί πουν ότι είμαστε ετεροκαθοριζόμενοι, αφού ακολουθούμε την ζωή όντας μέλη μιας ομάδας. Υπάρχουν ατελείωτες θεωρίες που ερμηνεύουν την αναγκαιότητα ακόμη και των πολέμων εν’ ονοματι της εξέλιξης. ¶ρθρα επί άρθρων μας προτείνουν τρόπους να γίνουμε γρήγορα πλουσιότεροι. Διαφημίσεις μας πυροβολούν από απόσταση αναπνοής προσφέροντας μας θεαματικά προϊόντα και τρόπους καταναλωτικούς για να ζούμε ευτυχισμένοι! Και εμείς στωικά υπομένουμε χωρίς κατεύθυνση και οράματα. Τίποτε όμως δεν είναι σπουδαιότερο από αυτό που ελεύθερα αποφασίζω εγώ και μόνο εγώ και ξαφνικά δίνει ζωή, συνέχεια ζωής.

Ελάτε μαζί μου να σηκώσουμε το κεφάλι προς τον θολό της Καπέλα Σίστινα στο Βατικανό. Είναι η υπέροχη στιγμή της δημιουργίας του πρωτοπλάστου από τον μεγάλο μαέστρο Μικελανζελο Μπουοναροτι. Ο ΚΥΡΙΟΣ απλώνει τα ακροδάχτυλα του και δίνει ζωή στον Αδάμ. Ανείπωτο μεγαλείο ξεδιπλώνεται μπροστά στα ματιά μας, αλλά ταυτόχρονα και μια υπόδειξη, ότι μας δίνεται η ευκαιρία στο τέλος της ζωης μας ελεύθεροι πλέον να πλησιάσουμε το «καθ’ ομοίωση» απαλλαγμένοι από τα βάρη της ψυχής, του νου και του σώματος, αφήνοντας παρακαταθήκη την συνέχεια της ανθρώπινης ύπαρξης. Ποιος δεν θέλει συμμετοχή σε μια τέτοια στιγμή!

Είμαστε Έλληνες «ταύτη την γη κατοικουντες ουκ εκβαλομενοι» κατά τον Ησίοδο. Δηλαδή είμαστε από πάντα εδώ. Φέρουμε μέσα μας την κληρονομιά μας και μπορούμε να το αποδείξουμε κάθε στιγμή. Σήμερα ζούμε αντιφάσεις λάθη ολιγωρίες με ελλειμματικούς αρχηγούς σε όλα τα επίπεδα πολλές φορές εξευτελιζόμενοι από τις ίδιες μας τις πράξεις. Προσπαθούν να μας πείσουν για την ασυνέχεια της φυλής μας και την ανικανότητα μας για μεγάλα έργα. Κι όμως ο καθένας από εμάς στο μέτρο που του αναλογεί μπορεί να προσθέσει αξία σ αυτό το έθνος και μια ευκαιρία είναι η δωρεά σώματος, που δεν εξαρτάται από κανένα συμφέρον γίνεται από τον καθένα ξεχωριστά, τελείως ελεύθερα και μόνο καλό μπορεί να κάνει. Πρέπει εδώ να σημειώσω ότι μας κάνει υπερήφανους η πολλή καλή μας θέση στον κόσμο, από τους εν ζωή δωρητές. Μπορεί σπουδαία πράγματα η ελληνική κοινωνία, αρκεί να πεισθεί ότι είναι για αγαθό σκοπό και όχι για τον καιάδα των αλλότριων συμφερόντων. Όραμα και πρόγραμμα μας οδηγούν εκ του ασφαλούς.

Υπάρχουν βεβαίως εύλογα ερωτήματα όπως τα όργανα μου θα δοθούν η θα πουληθούν; Ο γιατρός όταν ξέρει ότι είμαι δωρητής θα με φροντίσει η θα με εκμετταλευθει; Αν ο άνθρωπος που τα πάρει είναι κακός και επικίνδυνος; Έχουν όλα μέσα τους αλήθεια και πιθανότητες. Αυτό καλούμαστε να κάνουμε την υπέρβαση της κακίας και της διαστροφής. Η πράξη μας αρχίζει και τελειώνει σε μας ως μεγαλείο. Ο συνάνθρωπος αν μπορεί να αποκαλείται έτσι ας αναλάβει το βάρος του ψεύδους και της απάτης αν αυτή υπάρχει.

Ίσως κάποιοι εύλογα να θέσουν το ερώτημα της «εικαζόμενης συναίνεσης» όπως επικρατεί να λέγεται δηλαδή της πεποίθησης μας ότι ο άνθρωπος που είναι εγκεφαλικά νεκρός και οι οικείοι του επιθυμούν την δωρεά, Δεν ερωτάτε. Έτσι η ελευθέρια της διάθεσης των οργάνων του καταργείται. Αυτό μας βάζει μπροστά στο δίλημμα για την πραγματική του επιθυμία. Θέμα δύσκολο και αμφιλεγόμενο με θεολογικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις. Είμαι ο τελευταίος που μπορεί να κρίνει την οποιαδήποτε απόφαση. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι το μεγαλείο της ανθρώπινης φύσης, θα βρει τον τρόπο να αποδείξει, πως η καλοσύνη και η αγάπη είναι υπερτερα της «ερήμην Συναινέσεως» αφού το αποτέλεσμα είναι δεδομένο. Μόνο αν κάποιος μπορεί να μας αποδείξει το αντίθετο είμαστε έτοιμοι να το σεβαστούμε.

Σας καλώ απόψε την στιγμή της προσωπικής σας ηρεμίας, την ώρα που τρυφερά θα αγκαλιάζετε τα παιδιά σας, η τους αγαπημένους σας, εκείνη ακριβώς την στιγμή να σκεφτείτε ότι κάπου κάποιος ίσως σας χρειαστεί. Αγνωστος πάνω στη γη γνωστός όμως στην αγάπη σας. Ελπίζω από τα βάθη της καρδιάς μου το δώρο της ζωης ότι πολυτιμότερο έχετε να αποφασίσετε ότι στο τέλος του βίου μας δωρίζεται. Γιατί τέτοιο δώρο στο τέλος πρέπει να δωρίζεται.

Φ. Τσουκαλά

Φαρμακοποιός, Μέλος Φ.Ε.Ε.

Η παρακάτω παρουσίαση είναι σε μορφή Adobe Acrobat (pdf). Για να εμφανιστεί πρέπει να έχετε εγκαταστήσει τον Acrobat Reader στον υπολογιστή σας. (Λήψη του Acrobat Reader)

Α. Γόμπου

Διευθύντρια Ιατρικής Υπηρεσίας Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων

Η παρακάτω παρουσίαση είναι σε μορφή Adobe Acrobat (pdf). Για να εμφανιστεί πρέπει να έχετε εγκαταστήσει τον Acrobat Reader στον υπολογιστή σας. (Λήψη του Acrobat Reader)

Η. Τσολακίδης

Μέλος της Εθελοντικής Ομάδας Δράσης Ν. Πιερίας (ΕΟΔΝΠ)

Η παρακάτω παρουσίαση είναι σε μορφή Adobe Acrobat (pdf). Για να εμφανιστεί πρέπει να έχετε εγκαταστήσει τον Acrobat Reader στον υπολογιστή σας. (Λήψη του Acrobat Reader)