Μ. Στεφανίδου-Λουτσίδου

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τοξικολογίας Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών

Η παρακάτω παρουσίαση είναι σε μορφή Adobe Acrobat (pdf). Για να εμφανιστεί πρέπει να έχετε εγκαταστήσει τον Acrobat Reader στον υπολογιστή σας. (Λήψη του Acrobat Reader)

Χρήστος Ξανθόπουλος

Φαρμακοποιός, μετεκπαιδευθεις στην Κοινωνική και Κλινική Ψυχολογία Εξαρτήσεων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Το πρόβλημα της εξάρτησης και ειδικότερα του αλκοολισμού αποτελεί ένα σύγχρονο και συνάμα σοβαρό ψυχοκοινωνικό πρόβλημα με κοινωνικές, οικονομικές αλλά και πολιτικές προεκτάσεις. Στη σημερινή μου τοποθέτηση επέλεξα να μην αναφερθώ μόνο στους ατομικούς και οικογενειακούς παράγοντες που ωθούν κάποιο άτομο στη κατάχρηση του οινοπνεύματος και στην εξάρτηση γενικότερα από ουσίες αλλά και στις κοινωνικές μεταβλητές που παρεμβάλλονται, και αυτό διότι όσο ένα πρόβλημα διογκώνεται σε μια κοινωνία, τόσο υποπτευόμαστε ότι κάτι σαθρό υπάρχει στα θεμέλια της.

Ο αλκοολισμός και τα ναρκωτικά καθώς και άλλα κοινωνικά προβλήματα όπως η εγκληματικότητα, η βία και η νεανική παραβατικότητα βρίσκονται σε άμεσο συσχετισμό με αδυναμίες τις κοινωνίας μας, του εκπαιδευτικού μας συστήματος αλλά και των κρατικών δομών πρόληψης και θεραπείας. Με λίγα λόγια θα λέγαμε ότι τα σύγχρονα ψυχοκοινωνικά προβλήματα αποτελούν απόρροια των νέων κοινωνικών δεδομένων και του σύγχρονου τρόπου ζωής.

Πριν ξεκινήσουμε την ανάλυση του προβλήματος του αλκοολισμού θα ήταν ορθό να δώσουμε έναν ορισμό για το τι είναι εξάρτηση. Από τους διάφορους ορισμούς που έχουν δοθεί για την εξάρτηση από ουσίες επέλεξα αυτόν του καθηγητή ψυχολογίας Φ. Ζαφειρίδη θεωρώντας ότι εμπεριέχει ερμηνευτικά στοιχεία της ραγδαίας αύξησης του προβλήματος και προδιαθέτοντάς μας για τα αίτια που διογκώνουν το πρόβλημα. Σύμφωνα με τον καθηγητή :

«Ως εξάρτηση ορίζεται μια κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο, ζώντας σε συγκεκριμένες συνθήκες οικογενειακές και κοινωνικές προσφεύγει στην κατάχρηση ουσιών προκειμένου να απαντήσει σε ψυχολογικά και κοινωνικά αδιέξοδα και να καλύψει συναισθηματικές και πνευματικές ανάγκες».

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες επιδημιολογικές έρευνες αναδεικνύουν την κατακόρυφη αύξηση των διάφορων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων τόσο σε παγκόσμια κλίμακα όσο και σε εθνικό επίπεδο. Ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα που αποδεικνύει το μέγεθος του προβλήματος είναι αυτό της χρήσης ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ.

Σύμφωνα με έρευνες στις Η.Π.Α. ο πληθυσμός που αντιμετωπίζει πρόβλημα αλκοολισμού κυμαίνεται περί τα 19 εκατομμύρια εκ των οποίων 2,4 έχουν επίσημα διαγνωσθεί και καταγραφεί ενώ μόνο οι 139.000 ακολουθούν κάποιου είδους θεραπείας. Στην Ελλάδα οι έρευνες ανεβάζουν τους εξαρτημένους από το ποτό στις 200.000 (Ετήσια Έκθεση του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής) Σύμφωνα με πανελλήνια έρευνα του Τμήματος Υγιεινής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών σε δείγμα 15.000 ατόμων, ηλικίας 20 -63 ετών, με τίτλο «Κονωνικο-δημογραφικοί συσχετισμοί της αποχής και της κατάχρησης αλκοόλ στον ελληνικό πληθυσμό», οι Έλληνες πίνουν πολύ και η χώρα μας κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις στη λίστα της κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών. Μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της έρευνας αναφέρουν:

 * Ένας στους πέντε νεαρούς και ενηλίκους ή μεσηλίκους Έλληνες πίνει περισσότερα από τρία ποτήρια αλκοόλ την ημέρα. 
 * Πάνω από επτά στους 10 άνδρες στην Ελλάδα, ηλικίας 20-59 ετών, πίνουν καθημερινώς τρία ή λιγότερα ποτήρια αλκοόλ.
* Στις γυναίκες βρέθηκε ότι περισσότερες από επτά στις 10, ηλικίας 20-49 ετών, πίνουν δύο ή λιγότερα ποτήρια αλκοόλ την ημέρα.

* Μόνο το 4,3% των Ελληνίδων ηλικίας 20-40 ετών και το 3% των Ελληνίδων 40-59 χρόνων πίνουν περισσότερα από δύο ποτήρια την ημέρα.
* Σε όλες τις ηλικιακές ομάδες το ποσοστό των γυναικών που απέχουν από το αλκοόλ ήταν υψηλότερο από το αντίστοιχο των ανδρών.
* Τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες, το ποσοστό όσων δεν έπιναν αυξανόταν όσο προχωρούσε η ηλικία των ερωτώμενων ενώ το ποσοστό όσων έκαναν κατάχρηση αλκοόλ παρουσίαζε μείωση.
* Όσοι έπιναν κρασί βρέθηκε ότι έχουν λιγότερες πιθανότητες να γίνουν «σκληροί» πότες συγκριτικά με όσους έπιναν άλλα οινοπνευματώδη ποτά.

Αν και το αλκοόλ δεν θεωρείται – τουλάχιστον ανοικτά – ένα επικίνδυνο ναρκωτικό που δημιουργεί πολύ σοβαρή εξάρτηση, τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι και στην περίπτωσή του, όπως γίνεται με άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες, η μετάβαση από το «μαλακό» αλκοόλ (όπως θεωρούνται η μπίρα και το κρασί) στο «σκληρό» (ουίσκι, βότκα κτλ.) είναι γρήγορη, ακόμη και σε μικρές ηλικίες. Στις ηλικίες 14-18 ετών το πιο δημοφιλές ποτό είναι η μπίρα που ως γνωστόν μπορεί ο κάθε ανήλικος να προμηθευτεί ακόμη και από τα περίπτερα. Στις ηλικίες 18-25 δημοφιλέστερα ποτά φαίνεται να είναι το ουίσκι και η βότκα, ενώ ακολουθούν η μπίρα, το κρασί και τα κοκτέιλ. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε και τη νέα μόδα που επικρατεί μεταξύ των νέων: τα «αναψυκτικά νέας γενιάς» τα οποία περιέχουν μικρή μεν ποσότητα αλκοόλ, αρκετή όμως για να «εισαγάγει» τους νεαρούς καταναλωτές στον επικίνδυνο κόσμο του. Υπολογίζεται ότι το 40% από όσους πίνουν, αργά ή γρήγορα στρέφεται προς τα «σκληρά»ποτά.

Σύμφωνα με τα κυριότερα ευρήματα μιας δεύτερης έρευνας που υλοποίησε το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ)/ Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ), σε 3.775 μαθητές δευτέρας και τρίτης λυκείου:

**Προβληματίζει η αύξηση στην υπερβολική ανά περίσταση κατανάλωση ποτών, καθώς το 28,2% των εφήβων κατανάλωσε πέντε ή και περισσότερα ποτά στην «καθισιά» του για δύο φορές τις τελευταίες 30 μέρες, έναντι του 18,3% το 1999. Επίσης το 2003 περισσότεροι έφηβοι δηλωσαν ότι είχαν εμπειρίες μέθης (34,2% έναντι 30,6% το 1999), με τα αγόρια να σηματοδοτούν την αυξητική τάση.

**Ενδεικτικό του εύρους της κατανάλωσης οινοπνευματωδών από εφήβους είναι το γεγονός ότι περισσότεροι από τους μισούς (53%) έχουν πιεί περισσότερες από 40 φορές σε όλη τους τη ζωή -έναντι 44% το 1999, ενώ ένας στους τέσσερις (25,1%) έχει καταναλώσει αυτήν την ποσότητα αλκοόλ τον τελευταίο χρόνο.

**Τα αγόρια φαίνεται να επιδίδονται στο «πίνειν» και μάλιστα σε διπλάσιο ποσοστό από αυτό των κοριτσιών (35,2% έναντι 15,5%), ωστόσο διαχρονικά φαίνεται ότι ο ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης ήταν μεγαλύτερος για τα κορίτσια.

**Σαφής είναι η στροφή τους σε ποτά με υψηλή περιεκτικότητα οινοπνεύματος, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό (44%) προτίμησε τέτοιο ποτό, έναντι του 30,1% το 1999, τα οποία παίρνουν τα πρωτεία από την μπύρα, που ήταν το ποτό προτίμησης το 1999 για το 35% έναντι του 31,3% το 2003. Η προτίμηση στα «βαριά» οινοπνευματώδη σχετίζεται από τους ερευνητές με την είσοδο στην αγορά έτοιμων παρασκευασμάτων, που συνδυάζουν οινοπνευματώδη με αναψυκτικό.

**Η πλειονότητα των εφήβων φαίνεται να αντιλαμβάνεται τους κινδύνους από τη συχνή χρήση οινοπνευματωδών ωστόσο σε μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι το 1999. 2

Ανάμεσα στους λόγους για τους οποίους δεν θα έπρεπε να πίνει κανείς, αναφέρουν το 2003 ότι η κατανάλωση αλκοόλ: σχετίζεται με τα σοβαρά -αυτοκινητιστικά- ατυχήματα (92,9%), βλάπτει την οικογενειακή ζωή (88,1%), αλλά και την υγεία (85,7%). Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι σε σύγκριση με το 1999 απασχολεί περισσότερο τους εφήβους το υψηλό κόστος αγοράς οινοπνευματωδών, αλλά και οι επιπτώσεις του αλκοόλ στο πάχος-βάρος.

Αγαπητοί φίλοι, όπως καταλαβαίνουμε η ανάπτυξη της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας συμβαδίζει με την ανάπτυξη του προβλήματος της κατάχρησης φαρμακευτικών ουσιών και αυτό δεν αποτελεί βέβαια τυχαίο γεγονός. Η επίλυση μιας σειράς απλών βιοποριστικών προβλημάτων, η αποξένωση, η μοναξιά στις μεγαλουπόλεις, η εντατικοποίηση της εργασίας, το στρες και ο ανταγωνισμός που επιβάλλουν οι σύγχρονοι ρυθμοί ανάπτυξης, καθώς και η ψευδαίσθηση της κατάκτησης της ευτυχίας με τη συσσώρευση χρήματος και δύναμης, φαίνεται ότι αποτελούν σημαντικές πλευρές της αιτιολογίας του προβλήματος (Ζαφειρίδης 1988) αλλά και της κατακόρυφης αύξησής του τα τελευταία χρόνια. Πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν ότι η διαφήμιση παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του προβλήματος. Όμως η διαφήμιση ενός συγκεκριμένου τρόπου διασκέδασης και η προβολή αρνητικών προτύπων εντάσσεται σε αυτό που ονομάζουμε δυτικός τρόπος ζωής και συμβάλλει ακόμη περισσότερο στην προώθηση του αλκοόλ.

Παράλληλα, επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν, όλο και περισσότερο, την αύξηση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, ακόμα και σε μικρές ηλικίες, πράγμα που επιβεβαιώνει τους φόβους μας ότι οι παραδοσιακές άμυνες της κοινωνίας μας, όπως είναι η οικογένεια, η γειτονιά, η παρέα, οι τοπικοί σύλλογοι, το σχολείο και γενικότερα η Ελληνική παράδοση αποδυναμώνονται και τη θέση τους παίρνει η αποξένωση, η παθητικότητα, ο εγωκεντρισμός και εν γένει ο δυτικός τρόπος ζωής.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι το πρόβλημα των εξαρτήσεων από ουσίες είναι ένα πρόβλημα με πολλές συνιστώσες, κοινωνικές και ατομικές. Δεδομένης λοιπόν, μιας κοινωνικής κατάστασης όπου προβλήματα, όπως η ανεργία, η ακρίβεια και οι έντονες ψυχοπιεστικές συνθήκες που προαναφέραμε, διογκώνονται, διάφοροι ατομικοί παράγοντες συνεπικουρούν στην εξάπλωση του προβλήματος και καθιστούν τα άτομα ευάλωτα, ή αν θέλετε μπορούμε να το αντιστρέψουμε και να πούμε άτομα ευάλωτα με προδιάθεση στην εξάρτηση δεδομένης μιας τέτοιας κοινωνικής κατάστασης έχουν περισσότερες πιθανότητες εξάρτησης.

Ατομικά αίτια

Για τα ατομικά αίτια που ωθούν το άτομο στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς διάφορες θεωρίες. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη συμπεριφορική προσέγγιση που υποστηρίζει ότι εμπειρίες που οδηγούν σε συναισθήματα ικανοποίησης επαναλαμβάνονται ευκολότερα από εκείνες που οδηγούν σε συναισθήματα δυσαρέσκειας. Επομένως, οι τοξικές ουσίες χρησιμοποιούνται, γιατί αυξάνουν τα θετικά στοιχεία και ταυτόχρονα λυτρώνουν από τα αρνητικά (ενδόψυχα προβλήματα) (Παπαγεωργίου 1990). Η εξάρτηση είναι σύμπτωμα, σύμφωνα με τους συμπεριφορικούς, που προήλθε μέσα από μια διαδικασία μάθησης. Γι’ αυτό το λόγο στη θεραπεία στόχος είναι μέσα από μια άλλη διαδικασία μάθησης το σύμπτωμα αυτό, “εξαρτημένη συμπεριφορά”, να “ξεμαθευτεί” και ταυτόχρονα να δημιουργηθεί κάποιος άλλος τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων, δηλαδή να αντικατασταθεί με μια άλλη συμπεριφορά (Kooyman 1993).

Μια δεύτερη προσέγγιση στην οποία αρχικά στηρίχθηκαν τα προγράμματα φαρμακευτικής απεξάρτησης είναι η βιολογική. Οι θεωρίες που αναπτύχθηκαν εστιάζονται κυρίως στην πιθανή ύπαρξη έμφυτων κληρονομικών ή επίκτητων φυσιολογικών καταστάσεων, οι οποίες κάνουν ένα άτομο ευάλωτο σε μια εξάρτηση. Πολλοί υποστηρικτές αυτής της θεωρίας πιστεύουν ότι η εξάρτηση είναι μια μεταβολική δυσλειτουργία. Σύμφωνα με τη βιολογική προσέγγιση του προβλήματος ο αλκοολισμός είναι μια πρωτοπαθής ασθένεια με γενετικούς, ψυχοκοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξή της. Η ασθένεια είναι συνήθως θανατηφόρα και εξελίσσεται γρήγορα. Βέβαια, οι θεωρίες αυτές αρχίζουν πλέον να καταρρέουν, διότι εάν η εξάρτηση ήταν το αποτέλεσμα βιολογικών παραγόντων, τότε η απάντηση θα ήταν η υποχρεωτική σωματική αποτοξίνωση και φαρμακοθεραπεία. Αντίθετα όμως η θεραπεία ξεκινά μετά τη σωματική αποτοξίνωση (Kooyman 1993).

Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την απεξάρτηση από το αλκόολ είναι μόλις 3 με γνωστότερο την ναλτρεξόνη το γνωστό nalorex αλλά τα ποσοστά επιτυχίας που σημειώνει είναι χαμηλά και αυτό γιατί κανένα φάρμακο, και αυτό πρέπει να το επισημάνουμε, δεν μπορεί να αλλάξει τον τρόπο σκέψης αλλά και την εξαρτητική συμπεριφορά ορισμένων ατόμων.

Μια από τις θεωρίες που αξίζει να σταθούμε είναι αυτή που στηρίχθηκε στους γνωστούς εκπροσώπους της ανθρωπιστικής ψυχολογίας Maslow και Rogers. Η κάλυψη των ψυχικών αναγκών που ο Maslow αναφέρει στη πυραμίδα του, αποτελεί πρωταρχικό στόχο πολλών προγραμμάτων απεξάρτησης. Η χρήση άλλωστε μέσα στα περισσότερα θεραπευτικά προγράμματα τεχνικών της ανθρωπιστικής ψυχοθεραπείας για την κάλυψη ψυχικών αναγκών, όπως η αγάπη, η ασφάλεια, η επικοινωνία, η αυτοεκτίμηση και η συντροφικότητα, επιβεβαιώνει πολλές φορές έλλειμμα των χρηστών σε αυτές τις ανάγκες.

Σύμφωνα με όσους ενστερνίζονται τις απόψεις της ανθρωπιστικής ψυχολογίας η εξάρτηση αποτελεί την προσπάθεια του ατόμου να καλύψει τις βασικές ψυχικές ανάγκες της ανθρώπινης ύπαρξης και την προσπάθεια άμβλυνσης του ψυχικού πόνου που έχει επιφέρει η μη κάλυψη αυτών των αναγκών.

Ισχυρές εξαρτησιογόνες ουσίες όπως είναι τα οποιοειδή (μορφίνη, ηρωίνη) δεν κατευνάζουν μόνο το σωματικό πόνο, αλλά απαλύνουν και τον ψυχικό. Όσοι έχουμε ασχοληθεί με τις εξαρτήσεις και τις εξαρτησιογόνες ουσίες διαπιστώνουμε καθημερινά ότι τα ναρκωτικά έχουν την ιδιότητα να απαλύνουν τον ψυχικό πόνο, να θάβουν τα ψυχικά προβλήματα και να κάνουν το άτομο να ξεφεύγει από τα προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί κυρίως από τη παιδική ηλικία. Κατά παρόμοιο τρόπο δρα και το αλκοόλ. Τα άτομα που καταφεύγουν στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών προσπαθούν να κατευνάσουν τον ψυχικό πόνο που προήλθε από μια ασταθή και μη φυσιολογική ενηλικίωση.

Βέβαια, οι ανθρωπιστικές θεωρίες μπορεί να μην αποτελούν πάντα τον κανόνα, όμως ως γονείς οφείλουμε να δίνουμε αγάπη, στοργή, επικοινωνία και συντροφικότητα στα παιδιά μας θωρακίζοντάς τα απέναντι σε οποιαδήποτε εξαρτητική συμπεριφορά και στόχο θα έχει να καλύψει τις πρωτογενής ανθρώπινες ψυχικές ανάγκες που προαναφέραμε. Παράλληλα, ένα παιδί μπορεί κάλλιστα να καλύψει όλες αυτές τις ανάγκες μέσω του σχολείου, της παρέας στη γειτονιά, των αθλητικών ομάδων, των συλλόγων και της δημιουργικής απασχόλησης (μουσική, χορός κ.α.) Και για να συνδέσουμε τα όσα αναφέραμε στην αρχή για τις αδυναμίες της κοινωνίας μας, για την κατάρρευση των παραδοσιακών κοινωνικών μηχανισμών άμυνας και της κοινωνικής αιτιοπαθογένιας, όταν ένα παιδί δεν καλύπτει τις πρωτογενείς ψυχικές του ανάγκες μέσω της οικογένειας αλλά ούτε μέσω του σχολείου, της γειτονιάς κ.α., τότε είναι ευάλωτο. Για το λόγο αυτό προαναφέραμε ότι όσο αυξάνεται το φαινόμενο, τόσο υποπτευόμαστε ότι οι κοινωνικές δομές, όπως είναι το σχολείο, δεν προσφέρουν όσα οφείλουν.

Κλείνοντας θα ήθελα να πω ότι ο αλκοολισμός δεν είναι ασθένεια με την ιατρική έννοια του όρου αλλά ένας τρόπος ζωής και μια επιλογή αντιμετώπισης ψυχολογικών αδιεξόδων και κάλυψης βασικών ψυχικών αναγκών. Έτσι λοιπόν, η θεραπεία πρέπει να στηρίζεται σε μια στρατηγική αντιμετώπισης της εξάρτησης και κάθε μορφής αλλοτρίωσης με σκοπό την υιοθέτηση ενός νέου τρόπου ζωής και ενός νέου τρόπου αντιμετώπισης των προβλημάτων ψυχικών και μη.

Μελπομένη Μαλλιώρη

Επ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής, Αντιπρόεδρος Ευρωπαϊκού Κέντρου για τον Έλεγχο και την Πρόληψη των Νόσων

Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι επιπτώσεις που έχει στην υγεία η επιβλαβής και επικίνδυνη κατανάλωση οινοπνεύματος, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Ποιο συγκεκριμένα υπολογίζεται ότι προκαλεί ετησίως 195.000 θανάτους, που οφείλονται, σε ατυχήματα, παθήσεις του ήπατος, καρκίνο κ.λ.π.

Με βάσει τα προαναφερθέντα δεδομένα τον Ιούνιο του 2001, ανακοινώθηκε για πρώτη φορά, Σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετικά με την χρήση αλκοόλ από τους νέους. Στην Σύσταση αυτή προτείνονται προς τα κράτη μέλη μέτρα όπως,

• Απαγόρευση προμήθειας αλκοολούχων ποτών σε άτομα ηλικίας κάτω των 18 ετών

• Έλεγχοι στην διαθεσιμότητα και στις τιμές πώλησης αλκοολούχων ποτών

• Διαφημιστικοί περιορισμοί για τα αλκοολούχα ποτά (οδηγία-Τηλεόραση χωρίς σύνορα,)

• Ακριβής και κατανοητή σήμανση στα αλκοολούχα ποτά

• Έλεγχοι στην οδήγηση μετά από χρήση αλκοόλ (40.000 θάνατοι από τροχαία το 2000,στόχος να περιοριστούν σε 20.000 τα 2010)

• Προγράμματα ενημέρωσης-πρόληψης για γονείς, δασκάλους και έφηβους

• έγκαιρη διάγνωση και αναζήτηση χρήσης αλκοόλ σε περιπτώσεις οικογενειακής βίας, τραυματισμών στο χώρο εργασίας, ψυχιατρικών διαταραχών

Αναφορικά με τα Επιδημιολογικά δεδομένα χρήσης αλκοόλ στην Ελλάδα σύμφωνα με έρευνες του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής, γνωρίζουμε ότι,

• Το 28,2% (35,4% αγόρια – 21,4% κορίτσια) των εφήβων ηλικίας 14-18 ετών καταναλώνουν αλκοόλ συστηματικά, 1-2 φορές την εβδομάδα

• Η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνεται με την ηλικία. Πίνουν 1-2 φορές την εβδομάδα, το 16,8% των έφηβων μέχρι 14 ετών, το 27,5% ηλικίας 15-16 ετών και το 39,8% των έφηβων ηλικίας 17-18 ετών

• Η συστηματική κατανάλωση παραμένει σταθερή τα τελευταία 20 χρόνια (28,2% το 2003 και 29% το 1984

• Τα «βαριά» οινοπνευματώδη είναι η προτίμηση των εφήβων με την μπύρα και το κρασί να καταλαμβάνουν την δεύτερη και τρίτη θέση αντίστοιχα

• Οι έφηβοι πίνουν για να διασκεδάσουν, να γίνουν κοινωνικοί και να χαλαρώσουν

• Σύμφωνα με την άποψη των εφήβων τα σημαντικότερα προβλήματα από την κατανάλωση αλκοόλ είναι τα τροχαία ατυχήματα (83,6%), οι βλάβες στην υγεία (58%), η βίαιη-εγκληματική επιθετικότητα (48,8%)

• Η αντίληψη των έφηβων σχετικά με το αν η κατανάλωση αλκοόλ είναι ακίνδυνη έχει σημαντικά αλλάξει τα τελευταία 20 χρόνια (32,1% 2003 έναντι του 62,1% το 1984)

Επίσης γνωρίζουμε ότι οι παράγοντες που σχετίζονται με την χρήση αλκοόλ είναι πολλοί και ποικίλοι με κυριότερους αυτούς που έχουν σχέση με,

• Τον μεταβολισμό

• Την ψυχολογική κατάσταση

• Την κατάθλιψη, εσωστρέφεια, κοινωνική φοβία

• Την κληρονομικότητα (60%)

• Ποικίλους περιβαλλοντικοί παράγοντες (40%)

Πολλαπλές είναι επίσης οι επιβλαβείς συνέπειες που σχετίζονται με την χρήση αλκοόλ. Οι συχνότερες σχετικές καταστάσεις παρατηρούνται στις περιπτώσεις,

• τραυματισμών η θανάτων κατά την οδήγηση μετά από χρήση αλκοόλ

• βίαιης συμπεριφορά-επιθετικότητας

• ανθρωποκτονιών

• σοβαρών προβλημάτων υγείας που μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στον θάνατο

Είναι κοινά αποδεκτό ότι η ευκαιριακή άμετρη κατανάλωση οινοπνεύματος, η κατανάλωση οινοπνεύματος από ανηλίκους και η οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος, αποτελούν πραγματικά προβλήματα δημόσιας υγείας στην Ευρώπη και ειδικότερα στις μικρές ηλικίες. Τα κράτη μέλη έχουν την κύρια ευθύνη για την εθνική πολιτική στον τομέα του οινοπνεύματος και καλούνται να λάβουν σχετικά μέτρα όπως, βελτίωση της ενημέρωσης των καταναλωτών στα σημεία πώλησης ή στο χώρο εργασίας, επιβολή ηλικιακών ορίων όσον αφορά την πώληση και το σερβίρισμα οινοπνευματωδών ποτών, εκπαίδευση των νέων και των γονέων, καθιέρωση χαμηλότερου ή μηδενικού ορίου συγκέντρωσης οινοπνεύματος στο αίμα για τους μικρής ηλικίας ή για τους μη έμπειρους οδηγούς και για τους επαγγελματίες οδηγούς, επιβολή αντιμέτρων όσον αφορά την οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος, φορολογικές ρυθμίσεις κ.λ.π. Σχετικά με την ενημέρωση γνωρίζουμε ότι για την υιοθέτηση υπεύθυνης στάσης στην κατανάλωση αλκοόλ, οι κατάλληλες παρεμβάσεις για την διαμόρφωσης της σωστής συμπεριφοράς, πρέπει να γίνονται σε έφηβους κάτω των 15 ετών δεδομένου ότι η υιοθέτηση σωστής συμπεριφοράς είναι ποιο εύκολη διαδικασία, συγκριτικά με την τροποποίηση κάποιας ήδη εγκαταστημένης συνήθειας.

Ν. Κόλμαν

Φαρμακοποιός, Business Unit Director Sanofi Aventis

«Μετράει ο χρόνος που διατίθεται για τον αλκοολικό»

Αφιερωμένο στη μνήμη του φίλου φαρμακοποιού Τ. Κανακάρη

Είναι απογοητευτικό να διαπιστώνουμε ότι πάνω από τους μισούς (51.9%) των παιδιών κάτω από τα 13 χρόνια έχουν ήδη δοκιμάσει την πρώτη τους «τζούρα» σε ποτό και τσιγάρο σύμφωνα με μελέτη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης (υπεύθυνη καθηγήτρια Μ. Αρβανιτίδου). Η Ελλάδα «προετοιμάζεται» απ’ ότι δείχνουν τα στοιχεία, σε συνδυασμό με την παιδική παχυσαρκία και το κάπνισμα, να διατηρήσει ένα ακόμη αρνητικό ρεκόρ με την υψηλότερη κατανάλωση αλκοόλ μεταξύ των νέων.

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (Υ.Κ.Α.) προκαλεί μείζονος σημασίας προβλήματα υγείας, που σε μεγάλο ποσοστό οδηγούν από διαφορετικές διαδρομές στο θάνατο. Εν τω μεταξύ διαπιστώνεται διπλασιασμός θανάτων την τελευταία πενταετία συνδεόμενων με την Υ.Κ.Α.. Επιπρόσθετα η Υ.Κ.Α. οδηγεί σε βίαιες συμπεριφορές ιδιαίτερα εντός των οικογενειών.

Οι πολιτικές αντιμετώπισης της Υ.Κ.Α. στοχεύουν στη μείωση των επιπτώσεων από τη χρήση αλκοόλ με αντιμετωπίσεις όπως:

• αύξηση τιμής (ή και φόρων) αλκοολούχων ποτών

• έλεγχος (ή και περιορισμός) της διαφήμισης

• ηλικιακός περιορισμός στην κατανάλωση αλκοόλ

• περιορισμός των χώρων που διαθέτουν αλκοόλ

• ειδικά μέτρα περιορισμού των οδηγών υπό την επήρεια αλκοόλ

Η έγκαιρη διαπίστωση και παρέμβαση αποτελεί σημαντικό βήμα στην πρόληψη της Υ.Κ.Α. και σ’ αυτό το σημείο ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι καθοριστικός.

Παρεμβάσεις – βήματα των φαρμακοποιών όπως:

• Ανίχνευση

• Αξιολόγηση

• Εκπαίδευση

• Συμβουλή

• Σύσταση

• Παρακολούθηση

Άλλωστε έχει διαφανεί η συμβολή των φαρμακοποιών στην προώθηση εκστρατειών όπως στη διακοπή του καπνίσματος. Φυσικά, για μια αποδοτική προσέγγιση της συμβουλευτικής για την Υ.Κ.Α. προαπαιτείται ιδιωτικός χώρος για την απομόνωση και εξασφάλιση της ατομικότητας του «αλκοολικού». Επίσης, χρειάζεται διεπιστημονική συνεργασία των στελεχών του φαρμακείου με ιατρούς και ψυχολόγους. Η συνεργασία αυτή που πρέπει να επιτευχθεί και σε επίπεδο συλλόγου περιοχής και να δρομολογηθεί συντονισμός με άλλους τοπικούς συλλόγους ώστε να δημιουργηθούν μεθοδολογία και πρακτικές και με θέσιμη κατοχύρωση και αποδοχή από ομάδες χρηστών.

Πρωταρχικός στόχος μιας τέτοιας πολιτικής είναι:

Η εξασφάλιση όσο το δυνατόν υγιέστερων πολιτών σε οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο με επαναφορά στην υγεία των ατόμων με Υ.Κ.Α. ώστε να μειωθεί η εξάπλωση της παρανομίας, αντικοινωνικότητας και δυσλειτουργίας του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Η στρατηγική που υπηρετεί καλύτερα έναν τέτοιο στόχο περιγράφεται:

Ελάττωση των επιπτώσεων της Υ.Κ.Α. στην υγεία, στη βία, στην αντικοινωνική συμπεριφορά εξασφαλίζοντας απόλαυση της χρήσης αλκοόλ με ασφάλεια και υπευθυνότητα (Αγγλία 2007)

Στρατηγική 2004 για τον Αλκοολισμό (Αγγλία):

Η Κυβέρνηση δεν είναι η αποκλειστική υπεύθυνη για τη μείωση των επιπτώσεων του αλκοολισμού, αντίθετα αυτήν την υπευθυνότητα την μοιράζεται με άτομα, οικογένειες, κοινότητες και τις εταιρείες αλκοολούχων ποτών. Ο ρόλος της κοινωνίας στη μείωση των επιπτώσεων του αλκοολισμού είναι εξαιρετικά σημαντικός, διαδραματίζοντας κυρίαρχο ρόλο και ενεργοποιώντας κοινωνικούς κανόνες

Στη Σκωτία με το White Paper (Λευκή Βίβλος) στοχοθετήθηκε :

1. Μείωση της υπέρβασης εβδομαδιαίας Υ.Κ.Α. από 33% σε 31% στους άνδρες (1995-2005) και σε 29% (μέχρι 2010)

2. Μείωση της υπέρβασης εβδομαδιαίας Υ.Κ.Α. από 13% σε 12% στις γυναίκες (1995-2005) και σε 11% (μέχρι 2010)

3. Μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ στις ηλικίες 12-15 ετών από 20% σε 18% και σε 16% στα αντίστοιχα χρονικά διαστήματα

Στην αναθεωρημένη στρατηγική του 2008 Pharmacy in england “Building on strengths – delivering the future” αναφέρονται τα εξής για τη συνεισφορά των φαρμακοποιών στη μείωση των επιπτώσεων από την Υ.Κ.Α.:

1. Συμβουλή για στροφή σε υγιεινό τρόπο ζωής

2. Συζητήσεις – ενημερώσεις

3. Συνταγή – φαρμακευτική αγωγή

4. Αιματολογικές εξετάσεις

5. Παρακολούθηση της συμμόρφωσης στη Φ.Α.

Προοπτικές αναβάθμισης και ανάπτυξης του ρόλου του φαρμακοποιού στην Υ.Κ.Α.:

1. Εκπαίδευση:

    Α. Δεξιότητες επικοινωνίας

    Β. Τεχνικές γνώσεις αλλαγής συμπεριφοράς

    Γ. Απαραίτητες παρεμβάσεις στην αντιμετώπιση της Υ.Κ.Α.

2. Παρακολούθηση (τυχαία – στοχοποιημένα)

3. Συνεργασία με άλλους φορείς

4. Δημιουργία ειδικών εντός φαρμακείων χώρων συζήτησης με χρήστες

5. Αφύπνιση κοινωνικού συνόλου

Συστάσεις σε Φαρμακευτικούς Συλλόγους:

• Οι φαρμακευτικές ενώσεις μπορούν να εργαστούν μαζί σε πλαίσιο κοινής δράσης – ενδιαφέροντος (practicetools) ώστε να επηρεάσουν το ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο.

• Εκπόνηση πρακτικών κατευθύνσεων, μελέτες αναγνωρισιμότητας.

• Αύξηση της ενημέρωσης για τον εν δυνάμει ρόλο του φαρμακοποιού.

• Διεπιστημονική ενημέρωση και συνεργασία με ιατρούς, ασθενείς, συλλόγους

Στην Αγγλία βρίσκονται σε εφαρμογή διάφορες μεθοδολογίες ανίχνευσης

Πίνακας 1. Σύγκριση μέσων ανίχνευσης

Πίνακας 2. Σύγκριση 3 συλλογικών φαρμακευτικών προγραμμάτων ανίχνευσης αλκοολισμού και σύντομες παρεμβατικές μελέτες

Πίνακας 3. Τρόποι παρέμβασης

Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας Αλκοολισμού (ΡΗΕΡΑ) είναι σε εξέλιξη (www.phepa.net) και στοχεύει να ενθαρρύνει τους επαγγελματίες υγείας στη πρωτοβάθμια φροντίδα να εντάξουν στην καθημερινή άσκηση των καθηκόντων τους παρεμβάσεις στην αντιμετώπιση των επικίνδυνων και επιβλαβών συνεπειών της Υ.Κ.Α. Ολοκλήρωση αυτού του σχεδίου (2008) θα προσφέρει στοιχεία στο ρόλο του φαρμακοποιού στην άστοχη χρήση του αλκοόλ.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο βαθμός ευαισθητοποίησης του φαρμακοποιού στην ενασχόληση και παρέμβαση στην παρατηρούμενη μη σωστή κατανάλωση αλκοόλ (Σ.Κ.Α.) συνδυάζεται με το βαθμό εγρήγορσης του στις παθολογικές επιπτώσεις της Υ.Κ.Α.

Η συνειδητοποίηση του ρόλου των φαρμακοποιών στην ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών που επισκέπτονται τα φαρμακεία για τη σωστή κατανάλωση αλκοόλ (Σ.Κ.Α.) οδηγεί σε συντονισμένη τοπική ή εθνική δραστηριοποίηση με απλές εκστρατείες όπως στη Glascow 2004 ή “Just Ask” campaign με λογότυπο και συμμετοχή 100 φαρμακείων και με επιβράβευση σε κριτήρια ανταπόκρισης και συμμετοχής.

Έντυπο υλικό, διαδραστική επικοινωνία, επανατροφοδότηση σε τακτά χρονικά διαστήματα, καταγραφή συμπερασμάτων και κυρίως όταν προκύπτει ειδικό ενδιαφέρον εξασφάλιση του ιδιωτικού χώρου και το απόκρυφο των προσωπικών δεδομένων είναι βασική προϋπόθεση ώστε να αποδώσει μιας τέτοιας μορφής εκστρατεία πρόληψης Υ.Κ.Α.

H Ευρώπη δυστυχώς καταναλώνει αλκοόλ (λίτρα ανά χρόνο) συγκριτικά περισσότερο από τις άλλες ηπείρους όπως διαπιστώνουμε στον πίνακα που ακολουθεί από την αναφορά (IAS June 2007, UK) το χρονικό διάστημα 1961 – 1997.

Οι συγκριτικοί πίνακες που δείχνουν την ΥΚΑ στις ηλικίες 15-16 χρονών το χρονικό διάστημα 1995 – 2003 δείχνουν την αυξητική τάση των διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, ειδικά η χώρα μας επιδεικνύει μια οριακή αύξηση παραμένοντας χαμηλότερα συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες, αξίζει να σημειωθεί η κατηγορία των κοριτσιών.

Η επίπτωση του αλκοόλ στην επιβάρυνση κατάστασης της υγείας διαδραματίζεται δια της βιοχημικής επίπτωσης, τοξική-επεισοδιακής κατανάλωσης και εξάρτησης. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται οι αλληλεπιδράσεις του όγκου κατανάλωσης, ο τρόπος κατανάλωσης (Α.Κ.Α.) δια των επιπτώσεων και τελικών συμπτωμάτων. Χρόνιες παθήσεις (καρκίνος, παγκρεατίτιδα, Α.Ε.Ε., υπέρταση, κίρρωση ήπατος) ατυχήματα, τραυματισμοί, οξέα κοινωνικά προβλήματα, χρόνια κοινωνικά προβλήματα.

Η Α.Κ.Α. (αρκετή κατανάλωση αλκοόλ) προκαλεί σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα της Ευρώπης:

• 2,000 ανθρωποκτονίες ((4/10 συνολικών ανθρωποκτονιών)

• 17,000 θανάτους από τροχαία (1/3 των συνολικών τροχαίων)

(συμπεριλαμβάνονται και οι 10,000 εκτός των οδηγών με Υ.Κ.Α.)

• 27,000 θάνατοι λόγω ατυχημάτων

• 10,000 αυτοκτονίες (1/3 συνολικών αυτοκτονιών)

• 5-9 εκατομμύρια παιδιά που ζούνε σε οικογένειες με γονείς Υ.Κ.Α.

Όταν δε η Υ.Κ.Α. γίνεται συστηματικά (ετησίως):

• 45,000 θάνατοι από κίρρωση του ήπατος

• 200,000 επεισόδια κατάθλιψης

• 50,000 θάνατοι από καρκίνο (11,000 περιστατικά καρκίνου μαστού)

• 17,000 θάνατοι λόγω νευροψυχιατρικών συνθηκών

Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η ηλικιακή επί τοις εκατό (%) κατανομή των θανάτων σε γυναίκες και άνδρες με εμφανή έκρηξη στις ηλικίες 15-29 ετών.

Οι προσδιορισμοί και οι κατευθύνσεις στο ζήτημα Υ.Κ.Α. βρίσκονται στην επικαιρότητα. Άλλωστε η υγεία ενός έθνους, ενός τόπου εξαρτάται από το πώς προλαβαίνει έγκαιρα και συστηματικά τους προ διαθέσιμους παράγοντες κινδύνου, φυσικά τους τροποποιήσιμους, όπως τρόπος ζωής, κάπνισμα, παχυσαρκία, κατανάλωση αλκοόλ.

Η αρχή ενός αποδοτικού τρόπου είναι η ανοιχτή και συγκεκριμένη έγερση ερωτήσεων όπως:

• Τι είναι το αλκοόλ;

• Πώς επιδρά στον άνθρωπο;

• Γιατί οι άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά;

• Ποια είναι η μέση κατανάλωση αλκοόλ;

• Ποια η διαφορά στην κατανάλωση μπύρας, κρασιού ή σκληρών ποτών;

• Τι σημαίνει ουδέτερη κατανάλωση;

• Σχέση αλκοόλ – οδήγησης

• Τι σημαίνει οριοθέτηση κατανάλωσης ποτών;

• Πώς αναγνωρίζω τα προσωπικά μου όρια;

• Τι σημαίνει βαρύς πότης (Α.Κ.Α.);

• Τι σημαίνει υπερβολική κατανάλωση ποτού (Υ.Κ.Α.);

• Ποια η διαφορά μεταξύ αλκοολικού και κατάχρησης αλκοόλ;

• Τι σημαίνει μεθάω;

• Πως μπορώ να αναγνωρίζω ότι εμφανίζω προβλήματα από την κατανάλωση αλκοόλ;

• Ποια είναι τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με Α.Κ.Α. και Υ.Κ.Α.;

• Ποια η σχέση αλκοόλ και υποομάδων όπως νέοι, Τρίτη ηλικία, εγκυμοσύνη, οδηγοί κλπ.;

Και η συνέχεια που απαιτείται είναι η ειλικρινής και συστηματική απάντηση – ανταπόκριση στα ερωτήματα.

Όπως αναφέρεται στην «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» ο δρόμος που θα επιλέξουμε για να απαντήσουμε τα ερωτήματα εξαρτάται από το πού θέλουμε να πάμε, αν δηλαδή οι φαρμακοποιοί του τόπου μας θέλουμε να συμπεριλάβουμε στην καθημερινή μας άσκηση του επαγγέλματος τη συμβολή και συμβουλή ώστε αύριο οι νέοι μας να «το πίνουν το ποτό και όχι να τους πίνει».

Γ. Ραφτόπουλος

Φαρμακοποιός

ΣΤΟΕΣ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ

Α. Κανιούρας
Φαρμακοποιός

Δεν τέλειωσα να σκέφτομαι…

Δεν τέλειωσα να σκέφτομαι…
Δεν τέλειωσα να μιλάω…
Δεν τέλειωσα να γράφω…
Δεν σταμάτησα τη ζωή…
Απλά μένω ακίνητος και προχωρά η ελπίδα μου.
Αισθάνομαι πως άκουσα ένα στίχο
που έλεγε πως μ’ αγαπούσε.
Μέσα στην ανύπαρκτη θέση μου,
διαπίστωσα πως ήταν απλά ένας ήχος
εκείνος ο στίχος ο ανύπαρκτος,
που δεν περίσσεψε ποτέ από τους ανθρώπους.
Οι ψυχές στις έρημους είναι μεγάλες
Και το απόλυτο σήμερα η πραγματικότητα,
η δε υπόθεσή μου, μια καλοστημένη ταμπέλα
στις δαιδαλώδεις στοές της ζωής μου.
Φτάνει πια η αναβολή σε ένα ατέλειωτο μέλλον.
Τα ψηλά κατάρτια δείχνουν την πυξίδα στο παρόν
και βλέπουν το αύριο μέσα από το σήμερα.
Τα ψηλά κατάρτια, αφουγκράζονται τα διαβατάρικα
που ξαποσταίνουν στα κατάρτια του.
Μαθαίνουν από αυτά πως
η κάθε άνοιξη, η κάθε στιγμή, είναι μία
κι εμείς απλά οι περαστικοί
που παρατηρούμε ατέλειωτες ώρες
χαζεύοντας σαν σε βιτρίνα τα χιλιάδες λαμπιόνια που λάμπουν στη σκέψη.
Δεν τέλειωσα να σκέφτομαι…
Δεν τέλειωσα να μιλάω…
Δεν τέλειωσα να γράφω…
Δεν σταμάτησα να ζω…
Η ανθρώπινη ψυχή μου είναι μία όαση
και οι ερημιές δεν υπάρχουν
Η ανθρώπινη ψυχή δεν είναι το τέλος
ούτε η βαλίτσα στο χέρι, η φυγή μου.
Στη χώρα με τα χρυσάνθεμα βάφτισα εμένα με σέπαλο
κι έγειρα να πιω από το νέκταρ
και θα είμαι εγώ που θα αρχίσω να ζω
και θα προχωράω.
Ακόμα κι όταν πάψω να υπάρχω
θα είμαι εγώ που θα υψώνω στίχους στους ήχους.
και θα είμαι εγώ με ανοιχτά τα άδεια μου χέρια
που θα κινεί εκείνο το ακίνητο θέλω στο μέλλον.