Ν. Κόλμαν

Φαρμακοποιός, Business Unit Director Sanofi Aventis

«Μετράει ο χρόνος που διατίθεται για τον αλκοολικό»

Αφιερωμένο στη μνήμη του φίλου φαρμακοποιού Τ. Κανακάρη

Είναι απογοητευτικό να διαπιστώνουμε ότι πάνω από τους μισούς (51.9%) των παιδιών κάτω από τα 13 χρόνια έχουν ήδη δοκιμάσει την πρώτη τους «τζούρα» σε ποτό και τσιγάρο σύμφωνα με μελέτη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης (υπεύθυνη καθηγήτρια Μ. Αρβανιτίδου). Η Ελλάδα «προετοιμάζεται» απ’ ότι δείχνουν τα στοιχεία, σε συνδυασμό με την παιδική παχυσαρκία και το κάπνισμα, να διατηρήσει ένα ακόμη αρνητικό ρεκόρ με την υψηλότερη κατανάλωση αλκοόλ μεταξύ των νέων.

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (Υ.Κ.Α.) προκαλεί μείζονος σημασίας προβλήματα υγείας, που σε μεγάλο ποσοστό οδηγούν από διαφορετικές διαδρομές στο θάνατο. Εν τω μεταξύ διαπιστώνεται διπλασιασμός θανάτων την τελευταία πενταετία συνδεόμενων με την Υ.Κ.Α.. Επιπρόσθετα η Υ.Κ.Α. οδηγεί σε βίαιες συμπεριφορές ιδιαίτερα εντός των οικογενειών.

Οι πολιτικές αντιμετώπισης της Υ.Κ.Α. στοχεύουν στη μείωση των επιπτώσεων από τη χρήση αλκοόλ με αντιμετωπίσεις όπως:

• αύξηση τιμής (ή και φόρων) αλκοολούχων ποτών

• έλεγχος (ή και περιορισμός) της διαφήμισης

• ηλικιακός περιορισμός στην κατανάλωση αλκοόλ

• περιορισμός των χώρων που διαθέτουν αλκοόλ

• ειδικά μέτρα περιορισμού των οδηγών υπό την επήρεια αλκοόλ

Η έγκαιρη διαπίστωση και παρέμβαση αποτελεί σημαντικό βήμα στην πρόληψη της Υ.Κ.Α. και σ’ αυτό το σημείο ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι καθοριστικός.

Παρεμβάσεις – βήματα των φαρμακοποιών όπως:

• Ανίχνευση

• Αξιολόγηση

• Εκπαίδευση

• Συμβουλή

• Σύσταση

• Παρακολούθηση

Άλλωστε έχει διαφανεί η συμβολή των φαρμακοποιών στην προώθηση εκστρατειών όπως στη διακοπή του καπνίσματος. Φυσικά, για μια αποδοτική προσέγγιση της συμβουλευτικής για την Υ.Κ.Α. προαπαιτείται ιδιωτικός χώρος για την απομόνωση και εξασφάλιση της ατομικότητας του «αλκοολικού». Επίσης, χρειάζεται διεπιστημονική συνεργασία των στελεχών του φαρμακείου με ιατρούς και ψυχολόγους. Η συνεργασία αυτή που πρέπει να επιτευχθεί και σε επίπεδο συλλόγου περιοχής και να δρομολογηθεί συντονισμός με άλλους τοπικούς συλλόγους ώστε να δημιουργηθούν μεθοδολογία και πρακτικές και με θέσιμη κατοχύρωση και αποδοχή από ομάδες χρηστών.

Πρωταρχικός στόχος μιας τέτοιας πολιτικής είναι:

Η εξασφάλιση όσο το δυνατόν υγιέστερων πολιτών σε οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο με επαναφορά στην υγεία των ατόμων με Υ.Κ.Α. ώστε να μειωθεί η εξάπλωση της παρανομίας, αντικοινωνικότητας και δυσλειτουργίας του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Η στρατηγική που υπηρετεί καλύτερα έναν τέτοιο στόχο περιγράφεται:

Ελάττωση των επιπτώσεων της Υ.Κ.Α. στην υγεία, στη βία, στην αντικοινωνική συμπεριφορά εξασφαλίζοντας απόλαυση της χρήσης αλκοόλ με ασφάλεια και υπευθυνότητα (Αγγλία 2007)

Στρατηγική 2004 για τον Αλκοολισμό (Αγγλία):

Η Κυβέρνηση δεν είναι η αποκλειστική υπεύθυνη για τη μείωση των επιπτώσεων του αλκοολισμού, αντίθετα αυτήν την υπευθυνότητα την μοιράζεται με άτομα, οικογένειες, κοινότητες και τις εταιρείες αλκοολούχων ποτών. Ο ρόλος της κοινωνίας στη μείωση των επιπτώσεων του αλκοολισμού είναι εξαιρετικά σημαντικός, διαδραματίζοντας κυρίαρχο ρόλο και ενεργοποιώντας κοινωνικούς κανόνες

Στη Σκωτία με το White Paper (Λευκή Βίβλος) στοχοθετήθηκε :

1. Μείωση της υπέρβασης εβδομαδιαίας Υ.Κ.Α. από 33% σε 31% στους άνδρες (1995-2005) και σε 29% (μέχρι 2010)

2. Μείωση της υπέρβασης εβδομαδιαίας Υ.Κ.Α. από 13% σε 12% στις γυναίκες (1995-2005) και σε 11% (μέχρι 2010)

3. Μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ στις ηλικίες 12-15 ετών από 20% σε 18% και σε 16% στα αντίστοιχα χρονικά διαστήματα

Στην αναθεωρημένη στρατηγική του 2008 Pharmacy in england “Building on strengths – delivering the future” αναφέρονται τα εξής για τη συνεισφορά των φαρμακοποιών στη μείωση των επιπτώσεων από την Υ.Κ.Α.:

1. Συμβουλή για στροφή σε υγιεινό τρόπο ζωής

2. Συζητήσεις – ενημερώσεις

3. Συνταγή – φαρμακευτική αγωγή

4. Αιματολογικές εξετάσεις

5. Παρακολούθηση της συμμόρφωσης στη Φ.Α.

Προοπτικές αναβάθμισης και ανάπτυξης του ρόλου του φαρμακοποιού στην Υ.Κ.Α.:

1. Εκπαίδευση:

    Α. Δεξιότητες επικοινωνίας

    Β. Τεχνικές γνώσεις αλλαγής συμπεριφοράς

    Γ. Απαραίτητες παρεμβάσεις στην αντιμετώπιση της Υ.Κ.Α.

2. Παρακολούθηση (τυχαία – στοχοποιημένα)

3. Συνεργασία με άλλους φορείς

4. Δημιουργία ειδικών εντός φαρμακείων χώρων συζήτησης με χρήστες

5. Αφύπνιση κοινωνικού συνόλου

Συστάσεις σε Φαρμακευτικούς Συλλόγους:

• Οι φαρμακευτικές ενώσεις μπορούν να εργαστούν μαζί σε πλαίσιο κοινής δράσης – ενδιαφέροντος (practicetools) ώστε να επηρεάσουν το ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο.

• Εκπόνηση πρακτικών κατευθύνσεων, μελέτες αναγνωρισιμότητας.

• Αύξηση της ενημέρωσης για τον εν δυνάμει ρόλο του φαρμακοποιού.

• Διεπιστημονική ενημέρωση και συνεργασία με ιατρούς, ασθενείς, συλλόγους

Στην Αγγλία βρίσκονται σε εφαρμογή διάφορες μεθοδολογίες ανίχνευσης

Πίνακας 1. Σύγκριση μέσων ανίχνευσης

Πίνακας 2. Σύγκριση 3 συλλογικών φαρμακευτικών προγραμμάτων ανίχνευσης αλκοολισμού και σύντομες παρεμβατικές μελέτες

Πίνακας 3. Τρόποι παρέμβασης

Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας Αλκοολισμού (ΡΗΕΡΑ) είναι σε εξέλιξη (www.phepa.net) και στοχεύει να ενθαρρύνει τους επαγγελματίες υγείας στη πρωτοβάθμια φροντίδα να εντάξουν στην καθημερινή άσκηση των καθηκόντων τους παρεμβάσεις στην αντιμετώπιση των επικίνδυνων και επιβλαβών συνεπειών της Υ.Κ.Α. Ολοκλήρωση αυτού του σχεδίου (2008) θα προσφέρει στοιχεία στο ρόλο του φαρμακοποιού στην άστοχη χρήση του αλκοόλ.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο βαθμός ευαισθητοποίησης του φαρμακοποιού στην ενασχόληση και παρέμβαση στην παρατηρούμενη μη σωστή κατανάλωση αλκοόλ (Σ.Κ.Α.) συνδυάζεται με το βαθμό εγρήγορσης του στις παθολογικές επιπτώσεις της Υ.Κ.Α.

Η συνειδητοποίηση του ρόλου των φαρμακοποιών στην ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών που επισκέπτονται τα φαρμακεία για τη σωστή κατανάλωση αλκοόλ (Σ.Κ.Α.) οδηγεί σε συντονισμένη τοπική ή εθνική δραστηριοποίηση με απλές εκστρατείες όπως στη Glascow 2004 ή “Just Ask” campaign με λογότυπο και συμμετοχή 100 φαρμακείων και με επιβράβευση σε κριτήρια ανταπόκρισης και συμμετοχής.

Έντυπο υλικό, διαδραστική επικοινωνία, επανατροφοδότηση σε τακτά χρονικά διαστήματα, καταγραφή συμπερασμάτων και κυρίως όταν προκύπτει ειδικό ενδιαφέρον εξασφάλιση του ιδιωτικού χώρου και το απόκρυφο των προσωπικών δεδομένων είναι βασική προϋπόθεση ώστε να αποδώσει μιας τέτοιας μορφής εκστρατεία πρόληψης Υ.Κ.Α.

H Ευρώπη δυστυχώς καταναλώνει αλκοόλ (λίτρα ανά χρόνο) συγκριτικά περισσότερο από τις άλλες ηπείρους όπως διαπιστώνουμε στον πίνακα που ακολουθεί από την αναφορά (IAS June 2007, UK) το χρονικό διάστημα 1961 – 1997.

Οι συγκριτικοί πίνακες που δείχνουν την ΥΚΑ στις ηλικίες 15-16 χρονών το χρονικό διάστημα 1995 – 2003 δείχνουν την αυξητική τάση των διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, ειδικά η χώρα μας επιδεικνύει μια οριακή αύξηση παραμένοντας χαμηλότερα συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες, αξίζει να σημειωθεί η κατηγορία των κοριτσιών.

Η επίπτωση του αλκοόλ στην επιβάρυνση κατάστασης της υγείας διαδραματίζεται δια της βιοχημικής επίπτωσης, τοξική-επεισοδιακής κατανάλωσης και εξάρτησης. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται οι αλληλεπιδράσεις του όγκου κατανάλωσης, ο τρόπος κατανάλωσης (Α.Κ.Α.) δια των επιπτώσεων και τελικών συμπτωμάτων. Χρόνιες παθήσεις (καρκίνος, παγκρεατίτιδα, Α.Ε.Ε., υπέρταση, κίρρωση ήπατος) ατυχήματα, τραυματισμοί, οξέα κοινωνικά προβλήματα, χρόνια κοινωνικά προβλήματα.

Η Α.Κ.Α. (αρκετή κατανάλωση αλκοόλ) προκαλεί σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα της Ευρώπης:

• 2,000 ανθρωποκτονίες ((4/10 συνολικών ανθρωποκτονιών)

• 17,000 θανάτους από τροχαία (1/3 των συνολικών τροχαίων)

(συμπεριλαμβάνονται και οι 10,000 εκτός των οδηγών με Υ.Κ.Α.)

• 27,000 θάνατοι λόγω ατυχημάτων

• 10,000 αυτοκτονίες (1/3 συνολικών αυτοκτονιών)

• 5-9 εκατομμύρια παιδιά που ζούνε σε οικογένειες με γονείς Υ.Κ.Α.

Όταν δε η Υ.Κ.Α. γίνεται συστηματικά (ετησίως):

• 45,000 θάνατοι από κίρρωση του ήπατος

• 200,000 επεισόδια κατάθλιψης

• 50,000 θάνατοι από καρκίνο (11,000 περιστατικά καρκίνου μαστού)

• 17,000 θάνατοι λόγω νευροψυχιατρικών συνθηκών

Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η ηλικιακή επί τοις εκατό (%) κατανομή των θανάτων σε γυναίκες και άνδρες με εμφανή έκρηξη στις ηλικίες 15-29 ετών.

Οι προσδιορισμοί και οι κατευθύνσεις στο ζήτημα Υ.Κ.Α. βρίσκονται στην επικαιρότητα. Άλλωστε η υγεία ενός έθνους, ενός τόπου εξαρτάται από το πώς προλαβαίνει έγκαιρα και συστηματικά τους προ διαθέσιμους παράγοντες κινδύνου, φυσικά τους τροποποιήσιμους, όπως τρόπος ζωής, κάπνισμα, παχυσαρκία, κατανάλωση αλκοόλ.

Η αρχή ενός αποδοτικού τρόπου είναι η ανοιχτή και συγκεκριμένη έγερση ερωτήσεων όπως:

• Τι είναι το αλκοόλ;

• Πώς επιδρά στον άνθρωπο;

• Γιατί οι άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά;

• Ποια είναι η μέση κατανάλωση αλκοόλ;

• Ποια η διαφορά στην κατανάλωση μπύρας, κρασιού ή σκληρών ποτών;

• Τι σημαίνει ουδέτερη κατανάλωση;

• Σχέση αλκοόλ – οδήγησης

• Τι σημαίνει οριοθέτηση κατανάλωσης ποτών;

• Πώς αναγνωρίζω τα προσωπικά μου όρια;

• Τι σημαίνει βαρύς πότης (Α.Κ.Α.);

• Τι σημαίνει υπερβολική κατανάλωση ποτού (Υ.Κ.Α.);

• Ποια η διαφορά μεταξύ αλκοολικού και κατάχρησης αλκοόλ;

• Τι σημαίνει μεθάω;

• Πως μπορώ να αναγνωρίζω ότι εμφανίζω προβλήματα από την κατανάλωση αλκοόλ;

• Ποια είναι τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με Α.Κ.Α. και Υ.Κ.Α.;

• Ποια η σχέση αλκοόλ και υποομάδων όπως νέοι, Τρίτη ηλικία, εγκυμοσύνη, οδηγοί κλπ.;

Και η συνέχεια που απαιτείται είναι η ειλικρινής και συστηματική απάντηση – ανταπόκριση στα ερωτήματα.

Όπως αναφέρεται στην «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» ο δρόμος που θα επιλέξουμε για να απαντήσουμε τα ερωτήματα εξαρτάται από το πού θέλουμε να πάμε, αν δηλαδή οι φαρμακοποιοί του τόπου μας θέλουμε να συμπεριλάβουμε στην καθημερινή μας άσκηση του επαγγέλματος τη συμβολή και συμβουλή ώστε αύριο οι νέοι μας να «το πίνουν το ποτό και όχι να τους πίνει».